Monitorowanie rozmiarów i powiązań szarej strefy – pracy na czarno, osób w niej uczestniczących oraz częstotliwości jej występowania jest niezbędne do podejmowania skutecznych decyzji dotyczących przeciwdziałania temu zjawisku, jednakże gromadzenie danych o szarej strefie jest bardzo trudne, gdyż jej uczestnicy nie pragną zostać zidentyfikowani. Praca na czarno obejmuje niemal wszystkie generacje Polaków i różnorodne grupy społeczne oraz zawodowe. Brak legalnej pracy jest główną przyczyną korzystania z pomocy państwa oraz uciekania w szarą strefę. Zapewnienie godnej pracy dla wszystkich ma charakter zapobiegawczy wobec niepożądanych zjawisk społecznych, takich właśnie jak brak prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia zdrowotnego czy w przyszłości emerytury. W systemie ubezpieczeń społecznych funkcjonują już preferencje ułatwiające obywatelom podjęcie legalnej działalności gospodarczej. Mając na względzie to, że największe trudności związane z wywiązaniem się z obowiązku opłacania składek mogą wystąpić na początku prowadzenia działalności gospodarczej, wprowadzono w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.) przepisy, które umożliwiają wszystkim osobom rozpoczynającym prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych wykonywania tej działalności, opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach. Ideą przedmiotowej regulacji jest wprowadzenie ułatwień w początkowym okresie prowadzenia działalności gospodarczej mających na celu rozwinięcie tej działalności poprzez ograniczenie kosztów jej prowadzenia i ograniczenie w ten sposób ryzyka związanego z wchodzeniem na rynek i rozwijaniem firmy. Zgodnie z treścią art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. W myśl art. 18a powołanej ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Należy wskazać, że rozwiązanie to ma charakter wyjątkowy i jest skierowane do osób podejmujących działalność po raz pierwszy lub po długiej przerwie. Z istoty wyżej powołanej regulacji wynika, że przedsiębiorca ma prawo korzystać z preferencyjnej wysokości składek kilkakrotnie w okresie aktywności zawodowej, o ile odległość czasowa pomiędzy prowadzeniem poszczególnych działalności wynosi ponad 60 miesięcy.
Wysokość składki na ubezpieczenia społeczne dla osób prowadzących pozarolniczą działalność w okresie od stycznia do grudnia 2017 r. wynosi:
– od podstawy wymiaru 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na 2017 r. (2557,80 zł): 812,61 zł (z dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym) i 749,94 zł (bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego);
– od podstawy wymiaru 30% minimalnego wynagrodzenia (600 zł): 190,62 zł (z dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym) i 179,82 zł (bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego).
Dla porównania zarówno w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność opłacających składkę na ubezpieczenia społeczne od podstawy 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia jak i od podstawy wymiaru 30% minimalnego wynagrodzenia, składka na ubezpieczenie zdrowotne nie może być niższa niż 297,28 zł, tj. 9,00% podstawy wymiaru, wynoszącej w 2017 r. nie mniej niż 3303,13 zł (75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale 2016 r., włącznie z wypłatami z zysku). Z możliwości opłacania składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach mogą skorzystać osoby, które nie prowadziły działalności gospodarczej w okresie ostatnich 60 miesięcy lub nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Z powołanych przepisów art. 18 ust. 8 i art. 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, iż przedsiębiorca może sam zdecydować, w jakiej wysokości opłacać będzie składkę na ubezpieczenia społeczne. Przepis art. 18a ust. 1 powołanej ustawy daje zatem możliwość wyboru formy oskładkowania, z której przedsiębiorca może skorzystać lub nie.
Mając powyższe na uwadze podkreślić należy, że system ubezpieczeń społecznych jest powołany do zapewnienia ubezpieczonym świadczeń pieniężnych na wypadek niezdolności do pracy z tytułu starości, niepełnosprawności, choroby i macierzyństwa (rodzicielstwa) lub utraty jedynego albo głównego żywiciela.
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i spoczywa na nich obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia w okresie od dnia rozpoczęcia do dnia zakończenia prowadzenia działalności w oparciu o zasadę równego traktowania ubezpieczonych. Składki dla osób prowadzących pozarolniczą działalność zostały skalkulowane na poziomie gwarantującym ubezpieczonym możliwość otrzymania w przyszłości świadczenia zapewniającego odpowiednie warunki egzystencji. Gdyby przedsiębiorca nie opłacał składki twierdząc, że nie ma dochodu – nie otrzymywałby świadczeń z ZUS. Po zakończeniu aktywności zarobkowej byłby zmuszony do korzystania z pomocy państwa, co nie leży ani w jego interesie ani w interesie państwa.
Należy zwrócić uwagę, że Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest w znacznym stopniu dotowany ze środków budżetu państwa. Możliwości angażowania się budżetu w funkcjonowanie systemu ubezpieczeń społecznych są zależne od stanu finansów publicznych. Istniejące w systemie prawa rozwiązania pomocowe z zakresu ubezpieczeń społecznych dla osób prowadzących własną działalność pozarolniczą są zatem takie, na jakie aktualnie stać jest budżet państwa.
Ponadto, w kwestii dotyczącej pracy na czarno, w zakresie obowiązujących przepisów Kodeksu pracy (Dz.U. z 2016 r., poz. 1666, z późn. zm.), informuję, iż przepis art. 22 Kodeksu pracy zawiera przesłanki wskazujące na nawiązanie przez strony stosunku pracy. W myśl tego przepisu każde wykonywanie pracy w warunkach charakterystycznych dla umowy o pracę (tj. w przypadku, w którym pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem) jest zatrudnieniem pracowniczym, tj. na podstawie stosunku pracy/umowy o pracę. Zasadą jest, iż umowę o pracę zawiera się na piśmie (art. 29 § 2 zd. 1 k.p.). Do zawarcia umowy o pracę może jednak dojść także w razie złożenia zgodnych oświadczeń woli przez obydwie strony stosunku pracy (tj. przez pracodawcę i pracownika) mimo niezachowania wymaganej przepisami formy pisemnej. Na zaproponowane przez pracodawcę warunki pracownik może bowiem wyrazić zgodę nie tylko w sposób wyraźny, ale również w sposób dorozumiany (per facta concludentia), rozpoczynając pracę w wyniku tzw. dopuszczenia go do pracy przez pracodawcę. Stosownie do art. 60 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 k.p. wola stron może być wyrażona przez każde ich zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 września 1977 r., I PR 67/77, Lex nr 14422 oraz z dnia 4 listopada 2009 r., I PK 105/09, Lex nr 558562). Zatem w przypadku wyrażenia przez pracownika zgody na zaproponowane warunki w sposób konkludentny (przez podjęcie zaproponowanej pracy za wiedzą pracodawcy), mimo niezachowania formy pisemnej, następuje skuteczne zawarcie przez strony umowy o pracę (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2011 r.II PK 29/11, Lex nr 1044009 oraz powołany już wyżej wyrok tego Sądu z dnia 4 listopada 2009 r. I PK 105/09).
Należy podkreślić, że w celu skuteczniejszego zapobiegania zjawisku nielegalnego zatrudnienia rozumianego jako wykonywanie pracy bez pisemnej umowy o pracę (tzw. praca na czarno), ustawą z dnia 27 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy (Dz. U. poz. 910), dokonano zmiany treści art. 29 § 2 zd. 2 Kodeksu pracy. Przepis ten, w wersji obowiązującej do dnia 31 sierpnia 2016 r. przewidywał, że jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika potwierdzić mu na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Od dnia wejścia w życie powołanej wyżej ustawy nowelizującej (tj. od dnia 1 września 2016 r.), w przypadku zawarcia przez strony umowy o pracę bez zachowania formy pisemnej, pracodawca jest obowiązany potwierdzić pracownikowi na piśmie wspomniane wyżej ustalenia jeszcze przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Brak pisemnego potwierdzenia zawartej z pracownikiem umowy o pracę przed dopuszczeniem go do pracy (także np. wskutek jej zawarcia w sposób dorozumiany, tj. przez tzw. dopuszczenie pracownika do pracy określonego rodzaju, za zgodą i wiedzą podmiotu zatrudniającego) stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł (art. 281 pkt 2 k.p.). Organem uprawnionym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym także dotyczących legalności zatrudnienia i wykonywania innej pracy zarobkowej jest, podległa Sejmowi RP, Państwowa Inspekcja Pracy.
Odnosząc się do poruszanej w zapytaniu poselskim kwestii dotyczącej specjalnej pomocy dla przedsiębiorców informuję, iż wspieranie przedsiębiorczości to przede wszystkim tworzenie nowych miejsc pracy. W dyspozycji Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej znajdują się zarówno instrumenty, które są kierowane wprost na rozwój przedsiębiorczości i tworzenie nowych miejsc pracy, jak i takie, których podstawowym celem jest wsparcie osób bezrobotnych w powrocie na rynek pracy. Wspieranie przedsiębiorczości przez ministra właściwego do spraw pracy realizowane jest w ramach ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1065, z późn. zm.). W ramach ww. ustawy funkcjonują instrumenty rynku pracy, których głównym celem jest wsparcie osób bezrobotnych w powrocie na rynek pracy przy jednoczesnym wspieraniu tworzenia mikroprzedsiębiorstw oraz nowych miejsc pracy w istniejących już zakładach pracy. Na podstawie przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, pracodawcy zainteresowani tworzeniem nowych miejsc pracy, jak również zainteresowani utrzymaniem aktualnego stanu zatrudnienia mogą korzystać z szerokiego spektrum wsparcia oferowanego przez urzędy pracy, w tym z rozwiązań takich jak:
– pośrednictwo pracy, w ramach którego oferowana jest pomoc pracodawcom w pozyskiwaniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach zawodowych;
– poradnictwo zawodowe, w ramach którego oferowana jest pomoc w doborze kandydatów do pracy spośród bezrobotnych lub poszukujących pracy oraz wsparcie w zakresie indywidualnego rozwoju zawodowego pracodawcy lub jego pracowników, w formie indywidualnych porad zawodowych;
– refundacja kosztów poniesionych z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w związku z zatrudnieniem skierowanego bezrobotnego. Pracodawca może otrzymać jednorazową refundację poniesionych kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w związku z zatrudnieniem w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanego bezrobotnego przez okres co najmniej 12 miesięcy – pod warunkiem, że po tym okresie nadal go zatrudnia. Wysokość refundacji nie może przekroczyć 300% minimalnego wynagrodzenia;
– zatrudnienie subsydiowane w formie np. prac interwencyjnych, czy robót publicznych – pracodawca otrzymuje zwrot części kosztów poniesionych na wynagrodzenie, nagrody i składki na ubezpieczenia społeczne;
– grant na telepracę – pracodawca albo przedsiębiorca otrzymuje z Funduszu Pracy grant w wysokości do 6-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę brutto na utworzenie stanowiska pracy dla bezrobotnego rodzica powracającego na rynek pracy, posiadającego co najmniej jedno dziecko w wieku do 6 lat, lub bezrobotnego sprawującego opiekę nad osobą zależną;
– świadczenie aktywizacyjne – wypłacane pracodawcy przez 12 lub 18 miesięcy za zatrudnienie bezrobotnego rodzica powracającego na rynek pracy po przerwie związanej z wychowaniem dziecka lub bezrobotnego sprawującego opiekę nad osobą zależną;
– finansowanie ze środków Funduszu Pracy, w ramach Krajowego Funduszu Szkoleniowego, kształcenia i szkolenia pracowników, co w znaczący sposób ułatwić powinno starszym pracownikom możliwość dłuższego pozostania na rynku pracy poprzez możliwość dostosowania kompetencji do potrzeb pracodawców oraz zmian społeczno – gospodarczych;
– jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej;
– refundacja kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego oraz poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu lub niewykonującego innej pracy zarobkowej opiekuna osoby niepełnosprawnej i pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy;
– pożyczka na utworzenie stanowiska pracy oraz pożyczka na podjęcie działalności gospodarczej.
Refundacja kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego jest dokonywana na podstawie art. 46 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Refundacja kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy to pomoc finansowa udzielana przez powiatowy urząd pracy w związku ze stworzeniem lub przystosowaniem stanowiska pracy i zatrudnieniem na tym stanowisku skierowanego bezrobotnego bądź poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu lub niewykonującego innej pracy zarobkowej opiekuna osoby niepełnosprawnej. Refundację kosztów może otrzymać pracodawca, który zobowiąże się do zatrudnienia na wyposażonym lub doposażonym stanowisku: skierowanego bezrobotnego w pełnym wymiarze czasu pracy, poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu lub niewykonującego innej pracy zarobkowej opiekuna osoby niepełnosprawnej co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy. Jeśli wnioskuje o powyższą pomoc z Funduszu Pracy żłobek, klub dziecięcy lub podmiot świadczący usługi rehabilitacyjne to zobowiązuje się zatrudniać skierowaną osobę bezrobotną, opiekuna lub poszukującego pracy absolwenta co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy.
Wymagany okres zatrudnienia oraz utrzymania utworzonych stanowisk pracy wynosi co najmniej 24 miesiące. Starosta z Funduszu Pracy może zrefundować podmiotowi prowadzącemu działalność gospodarczą koszty wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego lub skierowanego poszukującego pracy, w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia
Instrument rynku pracy w postaci jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej został wprowadzony ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Na podstawie art. 46 ust. 1 pkt 2 tejże ustawy starosta może przyznać, na uzasadniony wniosek bezrobotnego złożony do powiatowego urzędu pracy, jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia. Jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej są istotnym instrumentem oddziaływania na lokalne rynki pracy. Ta forma wsparcia jest często szansą dla osób zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy, nieposiadających własnych funduszy na powrót do aktywności zawodowej na obszarach, gdzie z uwagi np. na strukturę przedsiębiorstw, dominację sektora rolniczego o niskiej produktywności nie ma dużych szans na uzyskanie zatrudnienia. Szczególne znaczenie ma dostępność tej formy dla osób długotrwale bezrobotnych, gdyż stanowi realną szansę trwałego powrotu na rynek pracy.
Urzędy pracy na finansowanie programów wsparcia dla bezrobotnych i poszukujących pracy dysponują w 2017 r. środkami w łącznej kwocie 3.608,6 mln zł. Z powyższej kwoty mogą finansować działania aktywizacyjne określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w tym m.in. dofinansowanie podjęcia działalności gospodarczej przez bezrobotnego oraz refundację podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą kosztów wyposażenia i doposażenia stanowisk pracy dla skierowanych bezrobotnych. Zgodnie z przepisami ww. ustawy wyboru form aktywizacji zawodowej bezrobotnych i innych uprawnionych osób, w ramach łącznej kwoty ustalonej dla powiatu na finansowanie programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej dokonuje starosta, po zasięgnięciu opinii powiatowej rady rynku pracy.
Ponadto powiatowe urzędy pracy mogą uzyskać dodatkowe wsparcie w trakcie roku ze środków stanowiących rezerwę Ministra, która w 2017 r. wynosi 360,8 mln zł. Mając na uwadze nowelizację ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, wynikającą z wejścia w życie z dniem 1 lipca br. ustawy z dnia 22 czerwca 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją programu „Za życiem” (Dz. U. poz. 1292), w dokumencie pod nazwą „Zasady ubiegania się o środki rezerwy Funduszu Pracy na finansowanie działań aktywizacyjnych realizowanych przez powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy w 2017 r.” uwzględniony został program aktywizacji zawodowej dedykowany bezrobotnym rodzicom powracającym na rynek pracy oraz bezrobotnym opiekunom osób niepełnosprawnych. Do dnia 17 sierpnia br. w ramach naboru na powyższy program przyznano urzędom pracy środki z rezerwy Funduszu Pracy w kwocie 4.097,4 tys. zł.
Tworzenie nowych miejsc pracy, a co za tym idzie wspieranie przedsiębiorczości odbywa się również poprzez realizację programu pożyczkowego. Pożyczki na utworzenie stanowiska pracy oraz pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej udzielane są na podstawie art. 61e ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ze środków Funduszu Pracy. Pożyczki są udzielane na terenie całego kraju przez pośredników finansowych wyłonionych przez BGK w drodze przetargu. Z pożyczek na podjęcie działalności gospodarczej mogą korzystać studenci ostatniego roku studiów, absolwenci szkół i uczelni w okresie 48 miesięcy od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania tytułu zawodowego oraz bezrobotni (w każdym wieku). Pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej udzielane są, w maksymalnej kwocie do 20-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Z pożyczek na utworzenie stanowiska pracy dla bezrobotnego, w tym bezrobotnego skierowanego przez powiatowy urząd pracy, w maksymalnej kwocie do 6-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, mogą skorzystać osoby, które uzyskały pożyczkę na podjęcie działalności gospodarczej oraz pracodawcy.
W okresie I-VI. 2017 r. zostały udzielone 392 pożyczki na kwotę 26 919 230,75 zł. W ramach 387 pożyczek na kwotę 26 798 900,75 zł sfinansowano rozpoczęcie działalności gospodarczej, a 5 na 120 330,00 zł – utworzenie przez przedsiębiorców stanowisk pracy dla osób bezrobotnych. Od początku funkcjonowania programu pożyczkowego udzielono 3242 pożyczki na kwotę 201 453 379,56 zł (3159 na rozpoczęcie działalności gospodarczej na kwotę 199 508 499,06 zł oraz 83 na kwotę 1 944 880,50 zł na utworzenie stanowisk pracy).
Od początku realizacji programu pożyczkowego do BGK zostały przekazane środki w wysokości 341 289 300,00 zł.
Realizacja programu pożyczkowego oraz liczba pożyczkobiorców wskazuje, że pomoc w formie niskooprocentowanych pożyczek jest instrumentem trafionym. W większości przypadków absolwenci szkół wyższych, korzystający z programu, wykorzystują zdobyte przygotowanie do zawodu w ramach odbytych studiów. Oprócz kierunkowego wykształcenia osób młodych, często również pasja czy zainteresowanie, jest jednym z głównych czynników motywujących absolwentów do założenia własnej działalności gospodarczej. Jest to atrakcyjny instrument, który odpowiada rzeczywistym potrzebom grupy docelowej oraz przyczynia się do wzrostu przedsiębiorczości. Program cieszy się dużym powodzeniem – o atrakcyjności Programu świadczy wysokie tempo wydatkowania środków przeznaczonych na pożyczki przez pośredników finansowych.
W ocenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, omówione instrumenty są trafnie zaprojektowane do stawianych przed nimi celów i przewidują pomoc dla przedsiębiorców, o czym świadczą nie tylko dane dotyczące ich wykorzystania, ale również statystyki dotyczące m.in. losów osób bezrobotnych korzystających z tych form wsparcia.
Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uzna Pan za satysfakcjonujące i wyczerpujące.
źródło: http://www.sejm.gov.pl/