W związku z interpelacją poselską nr 21819 Pana Jarosława Krajewskiego z 7 maja br. w sprawie uszczelnienia i usprawnienia systemu zarządzania imigracją zarobkową, przesyłam odpowiedzi na pytania będące we właściwości Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (pytania nr 1, 8 i 12) oraz informacje przekazane przez Państwową Inspekcję Pracy (pytania nr 7, 9 i 10).
Pytanie 1. Jakie działania zostaną podjęte w związku z niepokojącymi nieprawidłowościami ujawnionymi przez NIK? W szczególności czy, a jeśli tak – według jakiego harmonogramu, zostaną podjęte działania zarekomendowane przez NIK oraz jakie inne działania w tym kierunku planują Państwa ministerstwa?
Od 1 stycznia 2018 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące dostępu cudzoziemców do rynku pracy wprowadzone ustawą z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1543). Obok istotnych zmian dotyczących zatrudniania cudzoziemców wynikających z implementacji tzw. dyrektywy sezonowej (2014/36/UE), wprowadzone zostały przepisy zapobiegające nadużyciom związanym m.in. z procederem wyłudzaniem wiz, a także chroniące rodzimy rynek pracy, promujące pracodawców, którzy zatrudniają legalnie i oferują godne warunki pracy oraz zapobiegające obniżaniu standardów na rynku pracy.
Obecnie wojewoda może odmówić wydania zezwolenia na pracę, jeżeli z okoliczności wynika, że wniosek o wydanie zezwolenia na pracę został złożony dla pozoru, zezwolenie będzie wykorzystane przez cudzoziemca w celu innym niż wykonywanie pracy dla danego podmiotu lub podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi nie dopełnia obowiązków związanych z prowadzeniem działalności lub powierzaniem pracy innym osobom. Z takich samych powodów starosta może odmówić wydania zezwolenia na pracę sezonową lub wpisu oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń.
Bardzo istotne w kwestii zapobiegania nadużyciom jest również zapewnienie dostępu m.in. Państwowej Inspekcji Pracy, Straży Granicznej i konsulom za pośrednictwem systemu teleinformatycznego do rejestru centralnego zawierającego dane o dokumentach (zezwoleniach, oświadczeniach) wydanych w związku z pracą cudzoziemców oraz możliwość korzystania przez publiczne służby zatrudnienia z danych gromadzonych w systemach teleinformatycznych m.in. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (zaleganie z należnościami ZUS lub podatkowymi może być przesłanką odmowy w przypadku wszystkich typów zezwoleń i oświadczenia).
Pożądany wpływ znowelizowanych przepisów na procedurę można zauważyć porównując liczbę dokumentów z liczbą cudzoziemców, których dotyczą. W I kwartale 2018r. udział liczby cudzoziemców w liczbie oświadczeń wpisanych do ewidencji wynosił 96%, natomiast w I kwartale 2017 r. udział liczby cudzoziemców w liczbie zarejestrowanych oświadczeń był równy 84%.
Pytanie 7. Czy planowane jest zwiększenie liczby pracowników konsulatów, Straży Granicznej i Państwowej Inspekcji Pracy powołanych do kontroli wykonywania pracy przez cudzoziemców?
W dniu 8 stycznia 2018 r. w Ośrodku Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu od szkolenia teoretycznego rozpoczęła się 76. Aplikacja inspektorska, w której uczestniczy 27 osób. Przez ponad rok będą one przygotowywać się do egzaminu państwowego w celu uzyskania uprawnień inspektora pracy. Kolejną, 77. Aplikację dla około 40 osób planuje się rozpocząć na jesieni br.
Odpowiadając na pytanie dotyczące liczby inspektorów pracy prowadzących kontrole w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców, należy podkreślić, że kontrole te prowadzą praktycznie wszyscy inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy. Przykładowo w 2017 r. łącznie 1 348 inspektorów pracy w ramach działalności kontrolno-nadzorczej zajmowało się problematyką legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców (87% wszystkich inspektorów pracy).
Zgodnie z przyjętymi w PIP zasadami, w przypadku stwierdzenia w trakcie rutynowej kontroli (np. związanej z realizacją innego tematu) przebywania na terenie podmiotu kontrolowanego cudzoziemców nieposiadających obywatelstwa państwa członkowskiego UE/EOG lub Szwajcarii (tj. cudzoziemców z krajów trzecich), inspektor pracy nienależący do sekcji legalności zatrudnienia rozszerza zakres kontroli o problematykę zatrudniania cudzoziemców. Inspektor może kontynuować kontrolę samodzielnie bądź, w zależności od oceny stopnia trudności, niezwłocznie zawiadomić o zaistniałym stanie faktycznym okręgowego inspektora pracy, który wyznacza do kontroli inspektorów pracy z sekcji legalności zatrudnienia.
Z roku na rok wzrasta liczba prowadzonych kontroli w omawianym zakresie, jak również liczba objętych kontrolą cudzoziemców. Rok 2017 był rekordowy pod tym względem, gdyż inspektorzy pracy przeprowadzili 7,2 tys. kontroli legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców (o 69% więcej niż w 2016 r. i o 143% więcej niż w 2015 r.). Blisko 86% wszystkich cudzoziemców objętych kontrolą, tj. 39 399 osób, stanowili obywatele Ukrainy (w 2016 r. – 25 405 osób, 84%). Powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy stwierdzono w czasie 1 064 kontroli, tzn. w 14,8% kontroli prowadzonych w tym zakresie (w 2016 r. – w 16,1% kontroli, w 2015 r.– w 12,2%). Wykazano powierzenie nielegalnej pracy 5 385 cudzoziemcom z państw trzecich, co stanowi 11,9% cudzoziemców z ww. krajów objętych kontrolą (w 2016 r. – 5 186 nielegalnie zatrudnionych cudzoziemców, w 2015 r. – 1 122). Ujawniono nielegalną pracę obywateli 36 państw. Największą grupę nielegalnie zatrudnionych cudzoziemców stanowili obywatele Ukrainy – 5 043 osób, tj. 12,8% obywateli tego kraju poddanych kontroli (w 2016 r. – 19,6%) i 94% ogółu cudzoziemców, którym powierzono nielegalne wykonywanie pracy.
W związku ze zmianami przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2018 r., Państwowa Inspekcja Pracy realizuje szereg specjalistycznych szkoleń, podczas których inspektorzy pracy (zarówno z sekcji legalności zatrudnienia, jak i nienależący do takich sekcji), a także pracownicy udzielający porad prawnych oraz zajmujący się działalnością prewencyjną są zapoznawani z zagadnieniami dotyczącymi m.in. legalności zatrudnienia i pobytu cudzoziemców na terytorium Polski oraz praw pracowniczych takich osób, jak również z zakresem uprawnień organów PIP i metodyką kontroli w tym względzie. W powyższych szkoleniach uczestniczą jako wykładowcy przedstawiciele Straży Granicznej, urzędów wojewódzkich, powiatowych urzędów pracy oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, dlatego szkolenia te służą także wymianie doświadczeń pomiędzy organami i służbami kontrolnymi oraz urzędami związanymi z legalizacją pobytu i zatrudnienia obcokrajowców.
Szkolenia na szczeblu centralnym odbywają się w Głównym Inspektoracie Pracy w Warszawie oraz w Ośrodku Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu. Do dnia dzisiejszego odbyły się już 4 takie szkolenia, w których uczestniczyło 145 osób. Aktualnie, w dniach 21-23 maja 2018 r. trwa kolejne szkolenie w OS PIP we Wrocławiu, w którym bierze udział 30 słuchaczy, będących inspektorami pracy spoza sekcji legalności zatrudnienia oraz osobami nadzorującymi czynności kontrolne. Następne szkolenie planowane jest na wrzesień br.
Należy również wspomnieć o corocznym spotkaniu koordynatorów do spraw legalności zatrudnienia Straży Granicznej i Państwowej Inspekcji Pracy, które odbyło się w Ośrodku Szkoleń Specjalistycznych Straży Granicznej w Lubaniu w marcu 2018 r. Wśród zaproszonych gości – w charakterze wykładowców – byli także przedstawiciele Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Urzędu do Spraw Cudzoziemców, urzędów wojewódzkich, powiatowych urzędów pracy oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Pytanie 8. Czy w związku z przedstawionymi informacjami i dalszym wzrostem imigracji zarobkowej prowadzona jest lub przeprowadzona zostanie analiza zasadności wydania rozporządzenia, o którym mowa w art. 90b ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw?
Na podstawie wstępnych statystyk dotyczących oświadczeń oraz zezwoleń na pracę sezonową można stwierdzić, że zahamowany został dynamiczny wzrost liczby dokumentów dotyczących pracy cudzoziemców wydawanych/rejestrowanych przez powiatowe urzędy pracy. Wzrost liczby rejestrowanych oświadczeń miał miejsce od 2014 r. Wynosił, w porównaniu do roku poprzedzającego, 64 % (2014 r.), 102% (2015 r.), 68% (2016 r.), 39% (2017 r.). Dane z nowych rejestrów, których nie można wprost porównywać z danymi dotyczącymi „starych” oświadczeń, wskazują na 316 tys. „nowych” oświadczeń wpisanych do ewidencji oraz na 48 tys. zaświadczeń o wpisie do ewidencji wniosków ws. pracy sezonowej w I kwartale 2018 r. W analogicznym okresie roku poprzedniego zarejestrowanych zostało 476 tys. „starych” oświadczeń. Należy jednak pamiętać, że rok 2018 r. jest okresem przejściowym, w którym cudzoziemcy mogą wykonywać pracę także na starych zasadach na podstawie oświadczeń zarejestrowanych w 2017 r.
Możliwość określenia maksymalnej liczby zezwoleń czy oświadczeń w drodze rozporządzenia została wprowadzona na wypadek zaburzeń na rynku pracy czy zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Obecnie nie planuje się wprowadzania limitów w tym zakresie.
Pytanie 9. Czy obywatele mogą być pewni, że – w świetle danych z prowadzonego rejestru – zasadniczo w każdym przypadku, w którym zobowiązane podmiotu nie poinformowały o podjęciu przez cudzoziemca pracy w zakreślonym terminie 7 dni, zostanie wszczęte stosowne postępowanie w celu wymierzenia kary? Ile takich postępowań zostało zakończonych i z jakim skutkiem?
Na mocy art. 10 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2018 r., poz. 623) do zadań Inspekcji należy m.in. ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.
W związku z powyższym w każdym przypadku stwierdzenia w trakcie kontroli faktu popełnienia wykroczenia określonego w art. 120 ust. 10 powołanej ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy inspektor pracy wszczyna w stosunku do osoby odpowiedzialnej postępowanie w sprawach o wykroczenia. Inspektor Państwowej Inspekcji Pracy może zastosować wobec obwinionego mandat karny w wysokości od 20 do 2.000 zł, skierować przeciwko niemu wniosek o ukaranie do sądu (który ma prawo wymierzyć grzywnę do 5.000 zł), ewentualnie zastosować środek oddziaływania wychowawczego na podstawie art. 41 Kodeksu wykroczeń, tj. pouczenie, zwrócenie uwagi, ostrzeżenie itp.
W 2018 r. (do 18 maja) inspektorzy pracy przeprowadzili 2544 legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców. W wyniku tych kontroli nałożono na sprawców wykroczeń w sprawach, w których jeden z postawionych zarzutów wynikał z art. 120 ust. 10 ww. ustawy – 11 mandatów karnych na łączną kwotę 13.200 zł, skierowano przeciwko takim osobom 2 wnioski o ukaranie do sądu, a w 10 przypadkach zastosowano środki oddziaływania wychowawczego. Do chwili obecnej sąd rozpatrzył jedną sprawę, wymierzając obwinionemu grzywnę w wysokości 3.000 zł.
Pytanie 10. Jakie działania zostaną podjęte, aby zapewnić skuteczność przepisom karnowykroczeniowym, w tym wprowadzonym ustawą z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw, odnoszącym się do zatrudniania cudzoziemców? Czy rozważane jest powołanie w tym celu specjalistycznych grup lub komórek organizacyjnych?
Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, do kompetencji PIP należy m.in. kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców. Powyższe zadania, obok kontroli legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich oraz kontroli agencji zatrudnienia, zostały przejęte przez Inspekcję Pracy z dniem 1 lipca 2007 r. od podległych poszczególnym wojewodom służb kontroli legalności zatrudnienia.
W celu zapewnienia efektywnej realizacji wspomnianych zadań, już w 2009 r. we wszystkich okręgowych inspektoratach pracy utworzono specjalistyczne sekcje legalności zatrudnienia, w skład których wchodzą inspektorzy pracy zajmujący się głównie tą problematyką. Poza działalnością kontrolno-nadzorczą, do zadań wspomnianych sekcji należy również monitorowanie nielegalnego rynku pracy, tj. uzyskiwanie i analizowanie informacji o zjawiskach nielegalnej pracy na terenie właściwości danego okręgowego inspektoratu pracy.
Prowadzone przez Państwową Inspekcję Pracy kontrole legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców mają charakter rutynowy i są realizowane przez cały rok w wytypowanych podmiotach. Mają one na celu ujawnianie przypadków nielegalnego powierzania pracy cudzoziemcom i nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemców oraz efektywne usuwanie występujących w tym względzie nieprawidłowości. Kontrole te obejmują przede wszystkim cudzoziemców z państw trzecich i – co do zasady – są prowadzone podczas każdej kontroli podmiotu, w którym stwierdzono wykonywanie pracy przez cudzoziemców z ww. krajów.
Do planowanych kontroli legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców inspektorzy pracy typują przede wszystkim podmioty, w których przewidywana jest największa skala i ryzyko występowania nieprawidłowości w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców. W szczególności wzmożony monitoring obejmuje podmioty, w których w latach ubiegłych stwierdzono nielegalne zatrudnienie cudzoziemców, w tym wytypowane podmioty w branżach, które – na podstawie wyników przeprowadzonych kontroli – charakteryzują się szczególnym natężeniem powierzania pracy cudzoziemcom przebywającym na terytorium RP bez ważnego dokumentu pobytowego.
W zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców kontroli podlegają następujące zagadnienia:
źródło: http://www.sejm.gov.pl/