W odpowiedzi na zapytanie Pana Posła Krzysztofa Sitarskiego w sprawie kwestii, czy Państwowa Inspekcja Pracy i/lub inne osoby mogą występować z powództwem o ustalenie stosunku pracy, przesłane przy piśmie z dnia 7 lutego 2017 r., znak: K8ZAP2032, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.
Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 640, ze zm.) Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Jednym z jej zadań jest prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy (art. 10 ust. 1 pkt 11 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy).
Uprawnienie to znajduje swój procesowy wyraz w treści art. 631 Kodeksu postępowania cywilnego. Na podstawie tego przepisu w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować za zgodą powoda do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium. Z treści tego przepisu wynika, że do wytoczenia przez inspektora powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy nie jest wymagana zgoda pracownika. Wymaganie zgody dotyczy jedynie wstąpienia do toczącego się już postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z 29 grudnia 1998 r., I PKN 494/98, OSNAPiUS z 2000 r., Nr 4, poz. 149).
Odnosząc się do innych osób, które mają interes prawny, aby przystąpić do postępowania o ustalenie istnienia stosunku pracy, to w świetle art. 264 k.p.c. w sprawach z zakresu prawa pracy organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych, za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, mogą wytaczać powództwa na rzecz pracownika, a także, za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, przystępować do nich w toczącym się postępowaniu.
W praktyce sądów pracy organizacjami, które wytaczają powództwa na rzecz pracowników lub przystępują do toczącego się procesu są związki zawodowe (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2011 r., II PZ 16/10, Lex nr 1396410; uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 9 grudnia 2010 r., II PZP 6/10, OSNP z 2011 r., nr 11-12, poz. 145; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2001 r., III AO 19/01, PPiPS z 2003 r, nr 11, poz. 67). Organizacja pozarządowa może przystąpić do toczącego się postępowania nawet na etapie postępowania apelacyjnego.
Warto zaznaczyć, że w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy dochodzonych na podstawie art. 189 k.p.c. sąd pracy orzeka o istnieniu stosunku pracy bądź oddala powództwo, natomiast nie nakazuje sporządzenia umowy o pracę lub pisemnej informacji o warunkach zatrudnienia. W interesie pracodawcy leży dołożenie staranności, ażeby umowa o pracę z pracownikiem została zawarta. Niepotwierdzenie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę powoduje, iż pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny od 1.000 do 30.000 zł. (art. 281 pkt 2 Kodeksu pracy). Ponadto tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy (art. 282 § 2 k.p.).
Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników zakładów pracy, mającą na celu zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. Zadania społecznego inspektora pracy określa art. 4 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 roku o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. z 2015 r., poz. 567).
Z uwagi, że pytania Pana Posła dotyczą w zasadzie uprawnień inspektorów pracy związanych z ich udziałem w postępowaniu przed sądem pracy oraz szczegółowych zagadnień i kwestii dotyczących procedury cywilnej uregulowanej w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, bardziej wyczerpujących informacji w tym zakresie może udzielić Minister Sprawiedliwości.