Wyrok NSA z 14.03.2017 r. – II GSK 2643/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 marca 2015 r. sygn. akt VI SA/Wa 3937/14 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, po rozpoznaniu skarg […] Szkoły […] w W. oraz A. L. na decyzję Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia […] września 2014 r. nr […] w przedmiocie podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, uchylił zaskarżoną decyzję, stwierdził, że uchylona decyzja nie podlega wykonaniu oraz zasądził na rzecz skarżących zwrot kosztów postępowania.

Ze stanu faktycznego sprawy przyjętego przez Sąd I instancji wynika, że pismem z dnia […] kwietnia 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W., na podstawie art. 109 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 164, poz. 1027 ze zm., powoływanej dalej jako „ustawa o świadczeniach”) złożył wniosek o rozpatrzenie sprawy objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym A. L. z tytułu wykonywania umów cywilnoprawnych zawartych z […] Szkołą […] w W. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że podstawowym założeniem kwestionowanych umów była realizacja usług edukacyjnych na rzecz zleceniodawców, a umowy ze względu na swój przedmiot spełniają warunki umów o świadczenie usług.

Dyrektor […] Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia, pismem z dnia […] czerwca 2013 r. zawiadomił płatnika składek – […] Szkołę […] w W. o wszczętym postępowaniu. W odpowiedzi płatnik składek w piśmie z dnia […] czerwca 2013 r. poinformował, że nie dokonał zgłoszenia A. L. do ubezpieczenia zdrowotnego, bowiem współpracowała ona z nim na podstawie zawartych umów o dzieło. Strony umówiły się na wykonanie określonego dzieła w postaci stworzenia i opracowania całego cyklu wykładów/kursu wraz z jego prezentacją słuchaczom. Przedmiotem zawartych umów było wykonanie czynności niezbędnych do przygotowania studentów do obrony i egzaminu dyplomowego. Takie czynności, zdaniem płatnika, nigdy nie mają charakteru powtarzalnego, obejmują pracę indywidualną z konkretnym studentem.

Zarówno płatnik składek, jak i ubezpieczona zgłosili wnioski dowodowe w postaci: przesłuchania R. O. Kanclerza […], dopuszczenia dowodu w postaci materiałów dydaktycznych opracowanych przez stronę postępowania oraz dowodu z protokołu kontroli ZUS, która odbyła się w […] w 2008 r.

Dyrektor […] Oddziału Wojewódzkiego NFZ postanowieniem z dnia […] lipca 2013 r. dopuścił dowód z materiałów dydaktycznych opracowanych przez ubezpieczoną, natomiast odmówił dopuszczenia dowodu z protokołu kontroli ZUS z 2008 r. z uwagi na niewiążący NFZ charakter ustaleń poczynionych przez ZUS, natomiast postanowieniem z dnia […] września 2013 r. oddalił wniosek dowodowy o przesłuchanie R. O. w charakterze strony. W ocenie organu, postępowanie w gruncie rzeczy sprowadza się do kwalifikacji prawnej zawartej umowy i to ona stanowi podstawowy dowód.

Następnie Dyrektor […] Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia decyzją z dnia […] grudnia 2013 r. nr […] stwierdził istnienie obowiązku ubezpieczenia A. L. z tytułu wykonywania umów zlecenia w okresach: od 1 października 2003 r. do 30 czerwca 2004 r., od 1 października 2004 r. do 30 września 2005 r., od 1 października 2007 r. do 30 września 2008 r., od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r. oraz od 29 września 2009 r. do 30 września 2010 r.

Po rozpatrzeniu odwołań A. L. oraz […] Szkoły […] w W. od powyższej decyzji Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia decyzją z dnia […] września 2014 r. utrzymał ją w mocy.

W uzasadnieniu organ podkreślił, że A. L. realizowała umowę zawartą z płatnikiem, której przedmiotem było „przygotowanie i zaprezentowanie słuchaczom […] Szkoły […] wykładów z zakresu praktycznej nauki języka włoskiego: konwersacje, podręcznik oraz kultury i literatury Włoch i dydaktyki j. włoskiego, opracowanie sylabusa tych wykładów w języku kierunkowym studiów oraz w języku polskim i dostarczenie ich w wersji elektronicznej do Działu nauczania, opracowanie tematów, zadań i testów do sprawdzianów oraz ich przeprowadzenie według wskazówek i zaleceń zamawiającego, przeprowadzanie zaliczeń i egzaminów zgodnie z harmonogramem roku akademickiego, z którym Autor zapoznał się w momencie podpisania umowy”. Zgodnie z tą umową ubezpieczona zobowiązana była do odbywania zajęć w terminach wynikających z planu zajęć sporządzonego przez płatnika, w przypadku, gdy zajęcia nie mogły się odbyć w terminach wynikających z planu zajęć ubezpieczona miała obowiązek ustalić z płatnikiem dodatkowy termin przeprowadzenia zajęć, strony ustaliły stawkę godzinową oraz ostateczny termin wykonania dzieła, a ubezpieczona była zobowiązana do składania comiesięcznego sprawozdania z wykonania części dzieła (przyjęcie sprawozdania bez zastrzeżeń było poczytywane jako odbiór dzieła).

W związku z powyższym organ uznał, że ubezpieczona wykonywała obowiązki, które mieszczą się w ramach prac edukacyjnych. Zdaniem organu, w badanych umowach trudno wskazać indywidualnie oznaczony, samoistny i niezależny wynik w postaci dzieła (rezultatu). Również wypracowane materiały dydaktyczne, koncepcje przeprowadzenia autorskiego cyklu wykładów czy sylabusy oraz ich dobór, nie spełniają kryterium uznania ich za samoistny i niezależny wynik w postaci dzieła. Mają one charakter techniczny, przygotowawczy i funkcjonują jako pomoc naukowa dla wykładowcy czy studenta. Dziełem w myśl przepisów kodeksu cywilnego nie może być świadczenie usług dydaktycznych, zaś wiedza zdobyta przez studentów oraz ewentualne wyniki w postaci zaliczonych ćwiczeń czy egzaminów nie mogą być utożsamione z wymaganym samoistnym i z góry określonym w umowie rezultatem.

Prezes NFZ zgodził się z organem I instancji, który nie dostrzegł potrzeby przeprowadzenia kolejnych dowodów o charakterze posiłkowym.

[…] Szkoła […] w W. oraz A. L. wniosły na powyższą decyzję skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, podnosząc m.in., że organ błędnie ocenił umowy łączące strony, opierając się w pierwszej kolejności na dosłownym brzmieniu umów, z pominięciem zgodnego zamiaru stron i celu umów. Skarżący podkreślili, że działali w zaufaniu do stanowiska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. wyrażonego w protokole kontroli z 2008 r. co do rodzaju umowy cywilnoprawnej i skutków z tym związanych w sferze podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), zwanej dalej: „p.p.s.a.”, uchylił zaskarżoną decyzję.

W uzasadnieniu wyroku Sąd I instancji podkreślił, że organ naruszył w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy m.in. art. 7, art. 77 § 1, art. 78 § 2 i art. 80 k.p.a. poprzez niewyczerpujące zebranie i rozpatrzenie całokształtu materiału dowodowego w sprawie i niepodjęcie wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy m.in. poprzez przeprowadzenie dowodów z przesłuchania stron, protokołu kontroli ZUS z 2008 r., z przesłuchania świadka N. M. – Rektora […] oraz K. P. – Kwestora […]. Zdaniem Sądu I instancji, postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie zostało przeprowadzone w sposób wybiórczy i dowolny, a odmowa przeprowadzenia wnioskowanych przez strony dowodów narusza podstawowe zasady prowadzenia postępowania administracyjnego.

Sąd I instancji zauważył, że z treści łączących strony umów wynika, że nie są one tożsame, a co roku nie jest powielany ten sam zakres wykładów i program nauczania. Organ powinien więc porównać treść tych umów i ustalić, czy dotyczą one przeprowadzenia tego samego wykładu czy też nie. W ocenie Sądu I instancji, właściwa ocena charakteru umów, a więc prawidłowego stanu faktycznego sprawy, możliwa będzie jedynie wtedy, kiedy organy przeprowadzą dodatkowe postępowanie dowodowe. W aktach sprawy brak jest sylabusów przygotowanych przez A. L. do każdej z umów, które powinny zawierać program nauki danego przedmiotu, wymagania i kryteria egzaminacyjne oraz przykładowe zadania.

Ponadto, zdaniem Sądu I instancji, organ naruszył art. 9 k.p.a. w zw. z art. 109 ust. 6 ustawy o świadczeniach, gdyż nie wskazał wszystkich faktów, których udowodnienie jest konieczne i które mają wpływ na ustalenie praw i obowiązków stron, a także naruszył art. 8 k.p.a. w zw. z art. 109 ust. 6 ustawy o świadczeniach, poprzez wydanie rozstrzygnięcia niekorzystnego dla skarżących, pomimo że strony działały w zaufaniu do stanowiska ZUS Oddział w W. wyrażonego w protokole kontroli z 2008 r. co do rodzaju stosowanej umowy cywilnoprawnej i skutków z tym związanych w sferze podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia złożył od wyroku WSA w Warszawie z dnia 25 marca 2015 r. sygn. akt VI SA/Wa 3937/14 skargę kasacyjną, zaskarżając wyrok w całości, wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego uchylenie w całości i oddalenie skarg, a ponadto o zasądzenie kosztów postępowania.

Organ zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na naruszeniu art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. oraz art. 1 § 1 p.p.s.a. i uchyleniu zaskarżonej decyzji w oparciu o niezgodne ze stanem faktycznym i prawnym ustalenie wyroku w zakresie naruszenia przez organ poniższych przepisów k.p.a. i błędne ustalenie, że Prezes NFZ naruszył:

1. art. 7, art. 77 § 1, art. 78 § 2 i art. 80 k.p.a., ponieważ w ocenie Sądu:

• • organ niewyczerpująco zebrał i rozpatrzył całokształt materiału dowodowego w sprawie i nie podjął wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, m.in. poprzez przeprowadzenie dowodów z przesłuchania stron, protokołu kontroli ZUS z 2008 r., oraz z przesłuchania świadków N. M. – Rektora […] oraz K. P. – Kwestora […],
  • postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w sposób wybiórczy i dowolny,
  • odmowa przeprowadzenia dowodów naruszyła podstawowe zasady prowadzenia postępowania administracyjnego,
  • w aktach sprawy znajdują się jedynie treści umów, które nie są tożsame,
  • a ponadto w aktach nie ma sylabusów, które dałyby możliwość ocenić charakter umów,

podczas gdy nie doszło do naruszenia tych przepisów, ponieważ:

• • organ wnikliwie przeprowadził postępowanie dowodowe wskazując w decyzji dowody, na których oparł rozstrzygnięcie (str. 3 i 4 zaskarżonej decyzji),
  • prowadzone postępowanie nie wymagało wyjaśniania okoliczności faktycznych w zakresie przedmiotu każdego z wykładów ponieważ tematyka zajęć była niemalże identyczna i sama w sobie nie wpłynęła na charakter umowy, gdyż każdorazowo odnosiła się do lektoratów z języka francuskiego i włoskiego; postępowanie zostało wyjaśnione zatem w zakresie okoliczności istotnych dla niniejszej sprawy, czyli co do przedmiotu i charakteru zawartej umowy,
  • organ nie miał obowiązku przesłuchiwać stron postępowania administracyjnego, gdyż zgodnie z art. 86 k.p.a. organ mógł przesłuchać stronę dopiero, gdy po wyczerpaniu środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne do rozstrzygnięcia sprawy, a taka okoliczność nie miała miejsca w niniejszym postępowaniu,
  • w materiale dowodowym zebranym przez organ znajdują się nie tylko kopie umów, których przedmiot jest niemalże identyczny, ale także sylabusy zapisane na płycie CD oraz protokół kontroli ZUS, na których to dowodach w całości oparł się organ;

2. art. 107 § 3 k.p.a. w zw. z art. 8 i art. 11 k.p.a. w zw. z art. 109 ust. 6 ustawy o świadczeniach, poprzez niezastosowanie i pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji wskazania faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł i przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, podczas gdy organ podał w zaskarżonej decyzji dowody, na których się oparł (str. 3 i 4 zaskarżonej decyzji), a także powody dla których nie przeprowadził dowodów wnioskowanych przez stronę (str. 16 i 17 zaskarżonej decyzji).
3. art. 8 k.p.a. w zw. z art. 109 ust. 6 ustawy o świadczeniach, poprzez wydanie rozstrzygnięcia niekorzystnego dla stron, mimo że strony działały w zaufaniu do stanowiska ZUS Oddział w W. wyrażonego w protokole z 2008 r. co do rodzaju zastosowanej umowy cywilnoprawnej i skutków z tym związanych w sferze podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznych i ubezpieczeniu zdrowotnemu, podczas gdy organ nie był związany treścią protokołu ZUS, a obowiązującymi przepisami zgodnie z zasadą praworządności (art. 7 k.p.a.) i w związku z tym niewydanie decyzji w ślad za stanowiskiem ZUS z 2008 r. nie stanowiło naruszenia zaufania strony, tym bardziej, że z protokołu ZUS z 2013 r. wynikała ocena umów zbieżna z rozstrzygnięciem Prezesa NFZ.

Powyższe naruszenia przepisów przez Sąd skutkowały, zdaniem organu, błędnym uchyleniem zaskarżonej decyzji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a.

W konsekwencji powyższych naruszeń organ zarzucił również naruszenie przepisów postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, polegające naruszeniu art. 145 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. poprzez uwzględnienie skargi i uchylenie decyzji organu, mimo że nie było podstaw do jego zastosowania, ponieważ decyzja nie została wydana z naruszeniem przepisów postępowania i niezasadnie została uchylona, bowiem zachodziły przesłanki do oddalenia skargi i zastosowania art. 151 p.p.s.a.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ podniósł, że prowadzone postępowanie nie wymagało wyjaśniania okoliczności faktycznych w zakresie przedmiotu każdej umowy, ponieważ generalnie dotyczyły one wykładów, a tematyka zajęć była niemalże identyczna i sama w sobie nie wpłynęła na charakter umowy, gdyż każdorazowo odnosiła się do lektoratów z języka francuskiego i włoskiego. Ponadto w umowach nie zawarto postanowień dotyczących przekazania praw autorskich, zatem strony niejako same przesądziły, że nie traktują przedmiotu umowy jako utworu w rozumieniu praw autorskich, a zatem badanie ich pod tym kątem nie było niezbędne dla oceny ich charakteru. Organ podkreślił, że w postępowaniu zgromadzono wyczerpujący materiał dowodowy, na który składały się w szczególności: kopie umów, protokołu kontroli ZUS, sylabusy na płycie CD, oświadczenia stron zawarte w składanych w toku postępowania pismach. W ocenie organu, zgromadzony materiał dowodowy był wystarczający do oceny zawartej umowy cywilnoprawnej, czyli do oceny cech umowy, które determinują jej charakter.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną […] Szkoła […] w W. wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zarzuty skargi kasacyjnej nie są uzasadnione i dlatego skarga nie została uwzględniona.

Przedmiotem skargi kasacyjnej jest wyrok Sądu I instancji uchylający dwie decyzje organów Narodowego Funduszu Zdrowia z powodu niedostatecznego wyjaśnienia okoliczności faktycznych sprawy, niezbędnych dla ustalenia charakteru prawnego zawartej umowy. Organy przyjmując, że zawarta umowa nazwana przez strony umową o dzieło jest w istocie umową o świadczenie usług, kierowały się głównie jej treścią. Na tej podstawie wyprowadziły wniosek, że umowa obejmowała obowiązki mieszczące się w ramach prac edukacyjnych – świadczenia usług dydaktycznych. Nie zostało w niej oznaczone żadne konkretne dzieło. Sięgając do orzecznictwa sądowego, organ II instancji stwierdził, że przeprowadzenie cyklu wykładów (zajęć dydaktycznych) nie charakteryzuje się cechą indywidualizującą utwór (dzieło) przede wszystkim dlatego, że nawet w zarysie nie konkretyzuje tematu poszczególnych zajęć. Jednakże do przedstawionych w sprawie dowodów w postaci materiałów dydaktycznych organ odniósł się ogólne. Uznał, że stanowiły jedynie pomoc naukową, dydaktyczną mającą na celu prawidłowe zrealizowanie wykładu. Podkreślił więc przeznaczenie tych materiałów, pomijając analizę ich treści i ocenę z punktu widzenia konkretyzacji przedmiotu zobowiązania. Niemniej jednak wypowiadając się o tych materiałach zwrócił uwagę na „koncepcje przeprowadzenia autorskiego cyklu wykładów, sylabusy oraz ich dobór…”. Popełnił zatem sporą niekonsekwencję, ponieważ te cechy materiałów dydaktycznych do cyklu wykładów mogą ewentualnie świadczyć o oryginalnym i indywidualnym charakterze samych wykładów.

Nie ulega wątpliwości, że przedmiotem umowy o dzieło może być wytwór pracy intelektualnej człowieka, a więc rezultat niematerialny, m.in. wykład, a nawet cykl specjalistycznych wykładów na skonkretyzowane tematy (tak SN w wyroku z 10 maja 2016 r. II UK 217/15). Rezultatem wykonania tego zobowiązania nie jest oczywiście nabycie określonej wiedzy przez studentów lecz zakończenie tego indywidualnie określonego cyklu. Umowy o dzieło nie stanowi natomiast przeprowadzenie serii bliżej niesprecyzowanych wykładów z danej dziedziny wiedzy.

Obowiązkiem organu badającego charakter prawny umowy, której dotyczy rozpoznawana sprawa było zatem wszechstronne zbadanie i ocena (nie tylko w oparciu o treść tej umowy) zawartego przez strony zobowiązania. W szczególności ustalenie, jaki związek z zawarciem umowy miały wspomniane materiały dydaktyczne (zwłaszcza sylabus), czy mogły być potraktowane jako dodatkowe uszczegółowienie jej treści przez wskazanie konkretnych, przewidzianych do realizacji, wybranych tematów zajęć, czy sposobu ich prezentacji, itd. Wprowadzenie do umowy obowiązku przygotowania sylabusa mogłoby świadczyć o tym, że stronie powierzającej przeprowadzenie wykładów chodziło o konkretne treści tych wykładów.

Organ odmówił przeprowadzenia niektórych dowodów wskazanych przez strony, w tym dowodu z przesłuchania stron, uznając go z góry za nieistotny. W orzecznictwie sądowym, dotyczącym sporów na tle określenia podstawy prawnej zatrudnienia podnoszono wielokrotne, że w takich sprawach mają zastosowanie reguły wykładni oświadczeń woli określone w art. 65 § 1 i 2 k.c. W ramach tej wykładni należy zatem uwzględnić również zgodny zamiar stron (np. wyrok SN z 4.03.1999 r., I PKN 616/98, wyrok SN z 18.07.2012 r., I UK 90/12). Autonomia woli stron zawierających umowę nie jest oczywiście nieograniczona, nie pozwala bowiem na dowolne określenie natury zawartego zobowiązania, wbrew rzeczywistej jego treści i wbrew prawu. Nie oznacza to jednak, że w sytuacjach wątpliwych o woli i zamiarze stron można przesądzać poza tymi stronami.

Odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia (umowy o świadczenie usług) wbrew pozorom nie jest zawsze proste. Dlatego też organ wykonujący to zadanie powinien z dużą starannością rozważyć wszystkie istotne okoliczności danej sprawy, dochodząc do konkluzji, która jest zgodna z regułami logicznego rozumowania i znajduje pełne odzwierciedlenie w materiale dowodowym.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, decyzja uchylona przez Sąd I instancji nie spełnia tych wymagań. Z tego względu NSA nie podziela zarzutów skargi kasacyjnej co do tego, że Sąd I instancji naruszył wskazane w petitum tej skargi przepisy procesowe przez bezpodstawne przyjęcie, że organ nie ustalił stanu faktycznego sprawy w sposób pełny i wnikliwy oraz nie ustosunkował się do podnoszonych przez stronę okoliczności i dowodów.

Mając to wszystko na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a., oddalił skargę kasacyjną.

O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 204 pkt 2 p.p.s.a. w zw. z § 14 ust. 1 pkt 2 lit. a) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804).

źródło: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/