Odpowiedź MRiPS z 24-3-2023 r. w sprawie dyrektywy work-life balance (w tym wysokości zasiłku macierzyńskiego)

Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, mająca na celu m.in. wdrożenie do polskiego porządku prawnego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE, została uchwalona przez Sejm RP w dniu 9 marca br. Ustawa ta jest największą nowelizacją przepisów Kodeksu pracy na przestrzeni wielu ostatnich lat; przewiduje ona także zmiany w szeregu innych ustaw, w szczególności pragmatyk dla służb mundurowych, które wymagały prowadzenia uzgodnień z wieloma podmiotami, co znaczenie wydłużyło proces uzgodnień w zakresie rozwiązań przewidzianych w projekcie tej ustawy.

Ww. ustawa przewiduje podwyższenie wymiaru urlopu rodzicielskiego. W wyniku wprowadzonych zmian, zgodnie z art. 182^1a § 1 Kodeksu pracy, pracownicy – rodzice dziecka będą mieli prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

1. 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
2. 43 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.

Natomiast pracownicy – rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, po zmianach wprowadzonych ww. ustawą będą mieli prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:

1. 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
2. 67 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie

(art. 182^1a § 2 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą).

Jednocześnie każdemu z rodziców dziecka będzie przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z ww. wymiaru urlopu, przy czym prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka (będzie to nieprzenoszalna część urlopu, zgodnie z art. 182^1a § 4 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą). Należy zaznaczyć, że 9 tygodni nieprzenoszalnego urlopu rodzicielskiego przysługuje nie tylko ojcu, ale każdemu z rodziców dziecka. Zatem z wyżej określonego wymiaru urlopu rodzicielskiego prawo do nieprzenoszalnych 9 tygodni tego urlopu przysługuje zarówno pracownicy-matce dziecka, jak i pracownikowi-ojcu dziecka, a pozostałym wymiarem urlopu pracownicy-rodzice dziecka mogą się podzielić według swojego uznania.

Należy także wyjaśnić, że ww. przepisy o 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego mają na celu wdrożenie art. 5 ww. dyrektywy, zgodnie z którym państwa członkowskie zapewniają, by 2 miesiące urlopu rodzicielskiego (czyli zgodnie z roboczymi wyjaśnieniami Komisji Europejskiej po 9 tygodni dla każdego z rodziców) nie podlegały przeniesieniu. Zgodnie z motywem 20 preambuły do tej dyrektywy, celem tego jest zachęcenie ojców do korzystania z przysługującego im prawa do urlopu rodzicielskiego. W związku z tym, nie ma możliwości „przeniesienia” nieprzenoszalnej 9-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego na samotnego rodzica dziecka (np. w przypadku śmierci drugiego rodzica czy pozbawienia go praw rodzicielskich). Należy także mieć na względzie, że w sytuacji, gdy okres na wykorzystanie urlopu rodzicielskiego jest stosunkowo długi (do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia), zawsze istnieje możliwość odzyskania przez drugiego rodzica praw rodzicielskich, czy też pojawienia się drugiego rodzica (adopcji), który będzie uprawniony do wykorzystania urlopu rodzicielskiego na dziecko. Taką interpretację dyrektywy potwierdziła Komisja Europejska.

Odnosząc się do (…) rodziców, którzy byliby poszkodowani przez późniejsze wdrożenie postanowień ww. dyrektywy do polskiego porządku prawnego, uprzejmie wyjaśniam, że z przepisów przejściowych zawartych w ww. ustawie (art. 34) wynika, że pracownik, który w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie ww. ustawy miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego już w wyższym wymiarze (określonym w art. 1821a w brzmieniu nadanym niniejsza ustawą). Do takiego pracownika stosowane powinny być:

• art. 182^1a § 4 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą, z którego wynika, że każdemu z pracowników – rodziców dziecka, przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru ww. urlopu (41 albo 43 tygodni). Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodzica dziecka,
• art. 182^1a § 5 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą, z którego wynika, że skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka urlopu, o którym mowa wyżej (tj. w art. 1821a § 4 Kodeksu pracy).

Ponadto zgodnie z art. 35 ww. ustawy pracownik – rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (Dz. U. z 2020 r. poz. 1329 oraz z 2022 r. poz. 2140), który w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie ww. ustawy miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części, udzielonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym, będzie miał prawo do skorzystania z części urlopu rodzicielskiego w wymiarze różnicy między wymiarem urlopu rodzicielskiego określonym w art. 1821a § 2 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ww. ustawą (tj. 65 albo 67 tygodni), a wymiarem urlopu określonym w art. 1821a § 1 Kodeksu pracy w brzmieniu obecnym (tj. 32 albo 34 tygodni).

Odnosząc się do pytania Pani Poseł dotyczącego zróżnicowania wysokości zasiłku macierzyńskiego przysługującego w trakcie urlopu rodzicielskiego dla ojca i matki, uprzejmie wyjaśniam, że w ww. ustawie przewiduje się, że co do zasady za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku. Jednocześnie przepisy umożliwiają, aby pracownica w ciągu 21 dni od dnia porodu miała prawo złożyć do pracodawcy lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o wypłacanie jej zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (czyli uśrednionej 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i 70% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego). W tym przypadku:

• przez pierwsze 9 tygodni korzystania z urlopu rodzicielskiego przez matkę dziecka, będzie ona otrzymywała zasiłek macierzyński w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku,
• przez pierwsze 9 tygodni korzystania z urlopu rodzicielskiego przez ojca dziecka, będzie on otrzymywał zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku,
• pozostałym wymiarem urlopu rodzicielskiego, tj. 23 tygodniami tego urlopu (w razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) albo 25 tygodniami tego urlopu (w razie urodzenia bliźniaków) rodzice będą mogli podzielić się zgodnie z własnymi potrzebami; za ten okres bez względu na to, kto będzie korzystał z tej części urlopu, rodzice będą uprawnieni do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku.

Opisane wyżej rozwiązania nie wprowadzają rozróżnienia ze względu na płeć pracownika – rodzica w wysokości przysługującego zasiłku macierzyńskiego. Fakt, że pracownica zachowa prawo do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku wynika z uśrednienia wysokości tego zasiłku w okresie w sumie 52 tygodni urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego (na co składa się 20 tygodni urlopu macierzyńskiego, za które będzie przysługiwał zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku, oraz 32 tygodni urlopu rodzicielskiego, za które będzie przysługiwał zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku). Uśrednienie wysokości tego zasiłku jest możliwe w przypadku, gdy matka rezygnuje z wypłaty zasiłku macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku w okresie urlopu macierzyńskiego i decyduje się na otrzymywanie niższego zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku w tym okresie, ale jednocześnie w okresie urlopu rodzicielskiego zasiłek ten będzie podwyższony (w stosunku do standardowych 70% podstawy wymiaru zasiłku).

Należy podkreślić, że obecnie pracownik w przypadku korzystania z urlopu rodzicielskiego na podstawie wniosku złożonego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu ma wprawdzie prawo do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku za pierwsze 6 tygodni tego urlopu (w razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) albo 8 tygodni tego urlopu (w razie urodzenia bliźniaków), natomiast za pozostałą część do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 60% podstawy wymiaru zasiłku, ale w tym przypadku średnia wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 67,5% podstawy wymiaru zasiłku, co oznacza, że w opisanych wyżej przepisach nastąpiła podwyżka wysokości zasiłku macierzyńskiego za cały okres urlopu rodzicielskiego o 2,5% podstawy wymiaru zasiłku.

Zwiększenie zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego do 70% podstawy wymiaru zasiłku ułatwi korzystanie z tego urlopu przez oboje rodziców, zgodnie z wymaganiem art. 8 ust. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE, ale także uwzględnia możliwości finansowe Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z którego zasiłki będą finansowane.

Uprzejmie informuję, że obecnie nie jest planowane wprowadzenie rozwiązań prawnych, które by podwyższały wysokość zasiłku macierzyńskiego przysługującego w okresie urlopu rodzicielskiego w stosunku do przedstawionych wyżej rozwiązań przewidzianych w ww. ustawie. Należy zauważyć, że ww. dyrektywa wymaga zagwarantowania płatnego urlopu rodzicielskiego tylko za okres 18 tygodni tego urlopu, natomiast ww. ustawa przyznaje pracownikom prawo do zasiłku macierzyńskiego za cały okres 41/43 tygodni tego urlopu, a pracownikom – rodzicom dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” – 65/67 tygodni tego urlopu.

Odnosząc się do pytania (…) o odpłatność urlopu opiekuńczego uprzejmie informuję natomiast, że zgodnie z nowym art. 173¹ Kodeksu pracy pracownikowi będzie przysługiwał w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Za członka rodziny uważany będzie syn, córka, matka, ojciec lub małżonek. Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują, aby za czas tego urlopu pracownik zachowywał prawo do wynagrodzenia, natomiast pracownik może mieć takie prawo na podstawie przepisów wewnątrzzakładowych obowiązujących u pracodawcy.

Należy stwierdzić, że ww. przepis wdraża art. art. 6 ww. dyrektywy, zgodnie z którym państwa członkowskie wprowadzają niezbędne środki w celu zapewnienia, aby każdy pracownik miał prawo do urlopu opiekuńczego w wymiarze pięciu dni roboczych w roku. Dyrektywa nie wymaga, aby był to urlop płatny.

Należy także podkreślić, że w polskim systemie prawnym są już regulacje umożliwiające płatne zwolnienia z tytułu osobistego sprawowania opieki nad członkiem rodziny – ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 1732, z późn. zm.) przewiduje prawo do zasiłku opiekuńczego przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad członkiem rodziny. Zasiłek taki przysługuje w zależności od okoliczności przez okres 14 lub 30 lub 60 dni w roku kalendarzowym. Ponadto, zgodnie z art. 188 § 1 Kodeksu pracy pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

źródło: http://www.sejm.gov.pl/

Wytłuszczenia dokonane przez redakcję