Ochrona działaczy związkowych a upadłość pracodawcy
TEZA
- W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy przepis art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) nie ma zastosowania (art. 411 § 1 KP).
- Przepis art. 231 KP nie ustanawia wyjątku od zasady wyrażonej w art. 411 § 1 KP.
SENTENCJA
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 września 1998 r. sprawy z powództwa Jerzego C. i Krzysztofa S. przeciwko Zakładom Naprawczym Taboru Kolejowego Spółce Akcyjnej w P. w likwidacji o zapłatę, na skutek kasacji Jerzego C. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 19 marca 1998 r. […]
oddalił kasację.
UZASADNIENIE
Pełnomocnik powoda Jerzego C. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 19 marca 1998 r. […], którym Sąd ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Pile z dnia 16 października 1997 r. […].
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo Jerzego C. o przywrócenie do pracy (oddalił także powództwo Krzysztofa S. o zapłatę odszkodowania, który jednakże -po oddaleniu jego apelacji – nie wystąpił ze skargą kasacyjną, a to oznacza, iż wyrok w części dotyczącej tego powoda stał się prawomocny). Z ustalonego przez ten Sąd stanu faktycznego wynika, że powód był zatrudniony w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego SA w P. w likwidacji do dnia 31 kwietnia 1997 r. Jedyną przyczyną wypowiedzenia mu umowy o pracę było ogłoszenie likwidacji strony pozwanej. Powód otrzymał odprawę oraz odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia. Przeprowadzona u strony pozwanej restrukturyzacja spowodowała wydzielenie z jego majątku 4 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Strona ta nie ingerowała w proces zatrudniania pracowników przez nowo powstałe spółki; w tej części decyzje należały do zarządów nowo powstałych spółek. Żaden z tych zarządów nie złożył powodom propozycji zatrudnienia. Pismem z dnia 21 marca 1997 r. strona pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę w związku z ogłoszeniem likwidacji, skracając okres wypowiedzenia do 1 miesiąca. Strona pozwana nie prowadzi żadnej działalności produkcyjnej i aktualnie zatrudnia około 40 pracowników, którzy są jej niezbędni do zakończenia likwidacji.
Rozpoznając apelację Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w szczególności stwierdził, że bezsporną okolicznością w sprawie jest to, że strona pozwana została postawiona w stan likwidacji, że z jej majątku zostały „utworzone” 4 spółki oraz że na zatrudnienie pracowników w tych spółkach nie miała ona żadnego wpływu. Przyjęcie pracowników do tych spółek zależało od swobodnego uznania zarządu tych spółek. Ogłoszenie likwidacji oznacza unieruchomienie zakładu pracy jako całości. Zgodnie z art. 411 § 1 KP w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się przepisów art. 38, 39 i 41 ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Przyczyną wypowiedzenia powodowi umowy o pracę była likwidacja jego dotychczasowego zakładu pracy. „W świetle art. 411 § 1 KP, pełnienie przez powoda funkcji związkowych nie chroni go przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę”.
W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiony został zarzut – powtórzony za tym co znalazło się już wcześniej w apelacji powoda – błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 45 § 1 i 2 KP w związku z art. 411 KP; „przez przyjęcie, że nastąpiła likwidacja zakładu pracy, a w związku z tym wypowiedzenie umowy o pracę powodowi nie narusza przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę, oraz art. 32 ustawy o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 244 ze zm. z 1991 r.) przez przyjęcie, że powód nie korzysta ze szczególnej ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę, oraz art. 231 KP przez przyjęcie, że powód nie jest pracownikiem przekształconego zakładu pracy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny jej zarzut, iż „nie nastąpiła likwidacja zakładu pracy”, a wobec tego nie doszło – na mocy art. 411 KP – do wyłączenia ochrony, z której powód korzystał na podstawie art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Z przepisu art. 411 § 1 KP wynika bowiem, że w razie ogłoszenia upadłości lub (zarządzenia) likwidacji pracodawcy między innymi nie mają zastosowania przepisy szczególne dotyczące ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, a więc także przepisy art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Ochrona ta ustaje przy tym z chwilą ogłoszenia (zarządzenia) likwidacji pracodawcy, co wynika z wykładni logiczno-językowej art. 411 KP, jak i względów natury funkcjonalnej, gdyż trudno przyjąć, że możliwość wypowiadania umów miałaby powstawać dopiero po zlikwidowaniu (a nie w trakcie likwidacji) pracodawcy, gdyż w takim przypadku nie wiadomo, kto miałby to czynić i w czyim imieniu. Przemawia za tym także wykładnia systemowa, uwzględniająca, iż ochrona przed wypowiedzeniem jest wyłączona w razie ogłoszenia upadłości, jak i przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), w tym zwłaszcza jej art. 1 ust. 2 i art. 7a. „Likwidacja” z art. 411 KP dotyczy pracodawcy, a więc jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 KP), to jest jednego z podmiotów (strony) stosunku pracy. Nie odnosi się ona natomiast do zakładu pracy (w znaczeniu przedmiotowym), a to oznacza, iż w przepisie tym idzie o prawne „zlikwidowanie” (utratę bytu prawnego) danego pracodawcy (jako jednostki organizacyjnej zatrudniającej w sensie „prawnym” pracowników) nie zaś o likwidację zakładu pracy (placówek zatrudnienia), który on prowadzi. Tego rodzaju stanowisko znalazło wyraz między innymi w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1990 r., III PZP 4/90 (OSP 1991 z. 9, poz. 209), w którym stwierdza się, że likwidacja zakładu pracy w rozumieniu art. 411 § 1 KP może nastąpić, mimo iż nie dochodzi do „stałego, faktycznego unieruchomienia” zakładu pracy. Likwidacja pracodawcy z istoty rzeczy dotyczy utraty przez niego bytu prawnego i wobec tego zawsze jest likwidacją „w całości” (całego podmiotu prawnego); nie ma częściowej likwidacji podmiotu prawnego (podmiot ten istnieje albo nie). Jest to jednocześnie likwidacja stała i faktyczna, gdyż zlikwidowany pracodawca przestaje istnieć jako jednostka organizacyjna, zatrudniająca pracowników. Ponadto należy zauważyć, że z ustaleń Sądu pierwszej instancji, które pośrednio zostały zaakceptowane przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wynika, iż w istocie doszło nie tylko do prawnej i faktycznej likwidacji pracodawcy, ale także do faktycznej likwidacji placówki zatrudnienia (zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym), w której był zatrudniony powód, gdyż pracował on przy naprawie wózków akumulatorowych, a żadna z powstałych spółek nie ma warsztatu naprawy takich wózków. W tym stanie rzeczy nie ma podstaw dla sformułowanego w kasacji twierdzenia, że „nie nastąpiła likwidacja zakładu pracy” w rozumieniu art. 411 KP, gdyż w przepisie tym idzie o likwidację pracodawcy jako jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 KP), a więc podmiotu stosunków pracy, a celem prowadzonego postępowania likwidacyjnego było niewątpliwie doprowadzenie do zakończenia bytu prawnego Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego SA w P. w likwidacji (wykreślania ich z rejestru handlowego).
W kasacji, z jednej strony, stawiany jest zarzut, iż w zaskarżonym wyroku naruszając art. 231 KP błędnie przyjęto, że powód nie jest „pracownikiem przekształconego zakładu pracy”, z drugiej zaś strony, z wywodów jej uzasadnienia wynika, iż w przypadku przejęcia zakładu pracy – co według niej miało miejsce – przepis art. 411 KP nie ma zastosowania. Innymi słowy, gdy zachodzi stan faktyczny wskazany w art. 231 § 1 KP, to wyłączone jest stosowanie art. 411 KP, a więc że w tym zakresie to pierwsze uregulowanie jest unormowaniem szczególnym względem art. 411 KP. Jest tu pewna sprzeczność, gdyż skoro powód miałby być – na mocy art. 231 KP – pracownikiem „przekształconego zakładu pracy”, a więc ZNTK SA w likwidacji, to oznaczałoby, iż jego stosunek pracy ze stroną pozwaną nie został w ogóle rozwiązany (mimo iż wypowiedziała mu ona umowę o pracę), co jest nie do przyjęcia. W następstwie dokonanego mu wypowiedzenia umowy o pracę nie mógł stać się także pracownikiem którejś z nowych spółek – gdyby nawet przyjąć, że ta część zakładu pracy (w znaczeniu przedmiotowym), w której był zatrudniony, została przejęta przez jedną z nich – gdyż skoro doszło już do rozwiązania stosunku pracy, to jego stroną nie mógł stać się nowy pracodawca. Na mocy art. 231 KP nowy pracodawca może stać się stroną stosunku pracy, jeżeli ten stosunek w chwili przejścia na niego zakładu pracy lub jego części jeszcze istnieje. Powód przy tym nie wytoczył powództwa wobec nowych spółek o ustalenie, iż z mocy art. 231 KP jedna z nich jest jego pracodawcą. Trudno więc przyjąć, że Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych niewłaściwie zastosował ten przepis.
Bezzasadny jest przy tym także drugi z wymienionych zarzutów, który sprowadza się do tezy, iż skoro dochodzi do przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, to wyłączone jest stosowanie art. 411 KP. Z przepisu art. 231 KP nie wynika bowiem, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, wykluczone jest wcześniejsze wypowiadanie umów o pracę. Określa on tylko sytuację pracowników w przypadku, gdy pozostają oni w stosunku pracy i jednocześnie dochodzi do przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę. Nie formułuje on jakiejś szczególnej ochrony przed wypowiadaniem umów w fazie, która poprzedza to „przejście”. Tym samym brak też podstaw do twierdzenia, że ustanawia on jakieś odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 411 KP. Gdyby zamiar ustawodawcy w tym względzie był inny, to z pewnością w przepisie art. 231 KP wskazałby on, że w stanie faktycznym ujętym w jego § 1 przepis art. 411 nie ma zastosowania bądź też w art. 411 KP wyraźnie zaznaczyłby, że reguła w nim ujęta zostaje wykluczona w przypadkach przewidzianych art. 231 § 1 KP. Wykładnia językowo-logiczna prowadzi niedwuznacznie do wniosku, iż z art. 231 § 1 KP nie można wyprowadzić zakazu stosowania art. 411 KP. Jednocześnie przesłanki natury celowościowo-funkcjonalnej nie przemawiają jednoznacznie na rzecz tezy, iż zakaz taki -wbrew wyraźnemu brzmieniu przepisów – z art. 231 KP należy wywodzić, zwłaszcza jeżeli zważyć, że często w chwili rozpoczęcia likwidacji pracodawcy nie wiadomo, jaki będzie los jego majątku (czy zostanie rozproszony, czy też jako zakład pracy lub jego część zostanie przejęty przez innego pracodawcę), a jednocześnie istnieje konieczność zwolnienia załogi. Oznacza to, iż zarówno zarzut naruszenia art. 231 KP, jak i naruszenia art. 411 w związku z art. 231 KP, są chybione.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł jak w sentencji.
źródło: http://www.sn.pl/orzecznictwo/