Wyrok NSA z 5.05.2009 r. – I OSK 730/08

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 7 marca 2008 r., sygn. akt II SA/Wa 30/08, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w sprawie ze skargi D. K. na decyzję Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia […] października 2007 r., nr […], w przedmiocie odmowy przyznania prawa do wzrostu uposażenia z tytułu zwiększonej wysługi lat, uchylił zaskarżoną decyzję oraz decyzję – rozkaz personalny Komendanta […] Oddziału Straży Granicznej, z dnia […] września 2007 r., nr […].

Wyrok wydany został w następujących okolicznościach sprawy.

Ppor. Straży Granicznej D. K., wnioskiem z dnia […] sierpnia 2007 r. wystąpił o zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym rodziców M. i A. K. w okresie od dnia […] listopada 1993 r. do dnia […] lutego 1999 r. i od dnia […] lutego 2000 r. do dnia […] lutego 2000 r., przy ustalaniu wzrostu wynagrodzenia. Do wniosku dołączył zeznania dwóch świadków potwierdzających wykonywanie przez niego pracy w podanych okresach w gospodarstwie rodziców, zaświadczenie potwierdzające fakt prowadzenia przez rodziców gospodarstwa rolnego i podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz zamieszkiwania przez funkcjonariusza w podanych okresach w domu rodzinnym w czasie pobierania nauki w szkołach ponadpodstawowych.

Komendant […] Oddziału Straży Granicznej stwierdził, że na dzień […] września 2007 r. D. K. przysługuje dodatek za wysługę lat w wysokości 8%, z uwzględnieniem podanych w decyzji okresów. W decyzji nie wymieniono okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców. W uzasadnieniu organ wskazał przepis art. 1 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz.310), zgodnie z którym, do wysługi lat mogą być zaliczone, przypadające po dniu 31 grudnia 1983 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Powołując się na treść art. 6 ust.2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz.25), określający definicję domownika i art. 7 ust.1 pkt 2 i ust.2 tej ustawy, stanowiący o obowiązku ubezpieczenia rolnika i domownika oraz odprowadzania przez te podmioty składek na ubezpieczenie społeczne rolników, organ stwierdził, iż istnieje związek pomiędzy odprowadzaniem składek, a możliwością zaliczenia okresu do stażu pracy. Wnioskodawca nie przedłożył zaświadczenia z KRUS o opłacanych składkach na ubezpieczenie społeczne w okresie pracy w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika.

W odwołaniu D. K. zarzucił bezpodstawne przyjęcie, iż status domownika jest uzależniony od opłacania składek do KRUS. Według odwołującego się, przepis art. 1 ust.1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy stanowi samodzielną podstawę zaliczenia wnioskowanych okresów do wysługi lat.

Komendant Główny Straży Granicznej uchylił zaskarżony rozkaz personalny w całości i odmówił wzrostu dodatku za wysługę lat. W uzasadnieniu Komendant Główny określił rozstrzygnięcie organu pierwszej instancji jako nieprawidłowo sformułowane. Ustalenie wysługi lat funkcjonariusza Straży Granicznej nie może być przedmiotem odrębnej decyzji administracyjnej. Kwestia zaliczenia lub niezaliczenia pewnych okresów do wysługi lat powinna być rozpatrywana i rozstrzygana w ramach sprawy dotyczącej prawa do uposażenia lub innego świadczenia uzależnionego od wysługi lat. Organ odwoławczy ocenił, że zaskarżony rozkaz został wydany z naruszeniem § 7 ust.2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie trybu zaliczenia okresów służby i pracy do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz. U. Nr 99, poz.902). W świetle powołanego przepisu, w przypadku dokonywania weryfikacji wysługi lat, wydaje się nowy rozkaz personalny, w którym należy m.in. wskazać początkowy dzień nabycia prawa do wzrostu uposażenia z tytułu zwiększonej wysługi lat. Wadliwą decyzję należało więc uchylić. W kwestii merytorycznej organ drugiej instancji przyjął, że wnioskodawca nie spełniał pojęcia domownika, o którym mowa w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz.25 ze zm.). Zdaniem organu odwoławczego, istnieje związek między odprowadzaniem składek z tytułu ubezpieczenia społecznego, a możliwością zaliczenia okresu do stażu pracy, od którego zależy ustalenie wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariusza. Ubezpieczenie społeczne rodziców nie jest równoznaczne z tym, że ich syn, który ukończył 16 lat i wspólnie z nimi mieszka, jest domownikiem w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Pozostawanie domownikiem jest zaś elementem niezbędnym w ocenie, czy zostały spełnione przesłanki art. 1 ust.1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy. Według Komendanta Głównego, wnioskodawca nie spełnił przesłanki wykonywania stałej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców. Argumentował, że o stałej pracy można mówić dopiero wtedy, gdy stanowi ona główny cel i zajęcie pracującej osoby, a zatem praca ta źródłem utrzymania dla pracującego. Tymczasem głównym celem i zajęciem D. K. w podanych okresach było pobieranie nauki w szkole ponadpodstawowej. Organ nie kwestionował, że skarżący wykonywał niektóre prace w gospodarstwie rolnym rodziców, jednak praca stanowiła jedynie pomoc doraźną. Miała więc charakter pracy dorywczej, a nie stałej. Nieuwzględnienie wnioskowanego okresu w stażu pracy funkcjonariusza powoduje odmowę wzrostu dodatku za wysługę lat.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie D. K. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji. Podniósł, że status domownika nie zależy od odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. W tym zakresie przytoczył treść przepisu art. 6 ust.2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zdaniem skarżącego, za taką interpretacją przemawiają także względy celowościowe. Przytoczył unormowanie art. 15 ust.1 pkt 1-4 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Buira Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 53, poz.214 ze zm.). Zauważył, że w przypadku okresów składkowych nie ma konieczności dodatkowego występowania z wnioskiem do organu o zaliczenie w/w okresów składkowych do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, jak to ma miejsce w przypadku okresów nieskładkowych. Stwierdził, że wykonywanie przezeń stałej pracy w gospodarstwie rodziców, trwającej ponad osiem godzin dziennie potwierdzili świadkowie. Wywodził, że możliwość łączenia nauki w szkole z pracą w gospodarstwie nie jest kwestionowana w piśmiennictwie. Argumentował nadto, iż był jako uczeń objęty ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym. Odnotował również, że dotychczas zaliczano funkcjonariuszom […] Oddziału Straży Granicznej, nieposiadającym zaświadczenia o odprowadzaniu składek na ubezpieczenie społeczne, do pracowniczego stażu pracy okresy pracy w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika.

W odpowiedzi na skargę Komendant Główny Straży Granicznej wniósł o oddalenie skargi. Stwierdził, że zaskarżone decyzje zawierają obszerne uzasadniania, których argumenty zachowują aktualność w świetle zarzutów skargi.

Skarga została rozpatrzona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie. Sąd uchylił zaskarżoną decyzję i poprzedzający ją rozkaz personalny organu pierwszej instancji. Wskazał, iż zgodnie z art. 108 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz.1997 ze zm.) funkcjonariusze otrzymują dodatki do uposażenia, m.in. dodatek za wysługę lat, w wysokości uzależnionej od okresów służby, o których mowa w art. 106. Na podstawie art. 106 powołanej ustawy Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 26 czerwca 2002 r. rozporządzenie w sprawie sposobu i trybu zaliczania okresów służby i pracy do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Straży Granicznej. Przywołując treść § 2 pkt 6 tego rozporządzenia, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Straży Granicznej zalicza się inne (niż wymienione w pkt 1-5 tego artykułu) okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają wliczeniu do okresu pracy lub służby, od którego zależą uprawnienia pracownicze lub wynikające ze stosunku służbowego. Zgodnie z § 6 ust.1 i 2 tego rozporządzenia, zaliczenia okresów, o których mowa w § 2, i ustalenia wysługi lat dokonuje się po raz pierwszy na dzień przyjęcia funkcjonariusza do służby w Straży Granicznej. Na wniosek funkcjonariusza wysługa lat podlega weryfikacji w przypadku przedłożenia przez niego w późniejszym terminie nowych dokumentów potwierdzających niezaliczone wcześniej do wysługi lat okresy, o których mowa w § 2. W przypadku dokonania weryfikacji wysługi lat, o której mowa w § 6 ust.2, wydaje się nowy rozkaz personalny, w którym oprócz składników wymienionych w ust.1, należy również wskazać początkowy dzień nabycia prawa do wzrostu uposażenia z tytułu zwiększonej wysługi lat. Kontynuując wywód Sąd pierwszej instancji przytoczył treść art. 1 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz.310). Zgodnie z tym przepisem, do stażu wlicza się przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników i ich rodzin. W przypadku, gdy organ gminy nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy osoby w gospodarstwie rolnym, okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne. Następnie Sąd pierwszej instancji przedstawił, określone w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz.25 ze zm.), przesłanki pojęcia domownika. Jest to osoba bliska rolnikowi, która: ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Według Sądu, nie znajduje oparcia w stanie prawnym pogląd, iż warunkiem uznania za domownika jest opłacanie przez niego składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie. Brak opłaty składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie powoduje utraty statusu rolnika, czy też domownika, bowiem nie przewiduje tego jakikolwiek przepis ustawy, lecz ma jedynie wpływ na nabycie uprawnień do świadczeń, o których mowa w art. 9 tej ustawy. W ocenie Sądu, organy orzekające błędnie zinterpretowały przepis art. 6 pkt 2 lit. c ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przyjmując, że sam fakt kształcenia się osoby pozostającej z rolnikiem w gospodarstwie rolnym w szkole ponadpodstawowej, wyklucza wykonywanie pracy o charakterze stałym w tym gospodarstwie. Sąd pierwszej instancji powołał się, w tej mierze, na orzecznictwo Sądu Najwyższego i piśmiennictwo. W podanych okresach skarżący dojeżdżał do Zespołu Szkół […] w S., a następnie do Technikum […] w S. około 3 kilometry. Sam fakt pobierania przez skarżącego nauki w szkołach pobliskich do miejsca zamieszkania, przy jednoczesnym wykonywaniu pracy w gospodarstwie rolnym, nie może stanowić przeszkody do uznania wymienionego za domownika w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W rezultacie Sąd pierwszej instancji przyjął, że zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca ją decyzja zostały wydane z naruszeniem przepisów prawa materialnego, tj. § 2 pkt 6 rozporządzenia z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie sposobu i trybu zaliczania okresów służby i pracy do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz. U. Nr 99, po.902) oraz art. 1 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy i art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Naruszenia te miały, zdaniem Sądu, wpływ na wynik sprawy. Uchylenie decyzji Sąd oparł na przepisie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a P.p.s.a.

W skardze kasacyjnej Komendant Główny Straży Granicznej zaskarżył wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w całości. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie skargi lub uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. Zgodnie z art. 174 pkt 1 i 2 P.p.s.a. skargę kasacyjną oparł na zarzucie: naruszenia przepisów art. 1 ust.1 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz.310) oraz art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz.291). W uzasadnieniu Komendant Główny nie zgodził się z oceną Sądu o błędnej wykładni pojęcia domownika. Argumentował, iż zgodnie z art. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, domownik podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu z mocy ustawy. Art. 3 powołanej ustawy stanowi zaś, że ubezpieczenie rolników nie jest obowiązkowe i ma charakter wnioskowy. Tak więc, zdaniem Komendanta Głównego, osoba zamieszkująca z rolnikiem i pracująca w gospodarstwie rolnym, dla której praca w tym gospodarstwie stanowi główne źródło utrzymania, powinna być objęta ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Przepis art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz.1270 ze zm.) stanowi, że Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak pod rozwagę nieważność postępowania. Nie zachodzą okoliczności skutkujące nieważność postępowania, określone w art. 183 § 2 pkt 1 – 6 P.p.s.a.

Nie jest usprawiedliwiona podstawa skargi kasacyjnej polegająca na naruszeniu, wyrokiem Sądu pierwszej instancji, przepisów art. 1 ust.1 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz.310) oraz art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz.291). Przede wszystkim odnotować trzeba, iż bezzasadne jest nawiązanie do naruszenia określonego w art. 174 pkt 2 P.p.s.a., skoro przywołane w podstawie przepisy nie mają charakteru procesowego. Podstawa materialna skargi kasacyjnej nie została co prawda sformułowana precyzyjnie, ale podanie przepisów materialnoprawnych, wskazanie, iż skarga kasacyjna wywiedziona jest zgodnie z art. 174 pkt 1 P.p.s.a. oraz rozwinięcie w uzasadnieniu, że naruszenie polega na błędnej wykładni podanych przepisów, a także określenie, na czym błąd interpretacyjny ma polegać, pozwalają na merytoryczne odniesienie się do spornego zagadnienia.

Przepisy wskazane w podstawie kasacji stosowane były w sprawie zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym do wysługi lat funkcjonariusza Straży Granicznej. Sprawa ta była regulowana przepisami, wydanego z upoważnienia art. 106 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz.1997 ze zm.), rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie sposobu i trybu zaliczania okresów służby i pracy do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz. U. Nr 99, poz.902). Na mocy § 2 pkt 6 tego rozporządzenia, do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Straży Granicznej zalicza się inne, niż wymienione w pkt 1-5, okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają wliczeniu do okresu pracy lub służby, od którego zależą uprawnienia pracownicze lub wynikające ze stosunku służbowego. Przepisami odrębnymi są w tym przypadku normy ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz.310). Podkreślić przy tym trzeba, iż brak jest podstaw do wyłączenia stosowania przepisów art. 1 ust.1 tej ustawy, w sytuacji, gdy co do zasady, w myśl § 2 pkt 5 rozporządzenia z dnia 26 czerwca 2002 r., do wysługi lat funkcjonariusza Straży Granicznej zalicza się okresy zatrudnienia (por. uchwała SN z dnia 4 listopada 1992 r., sygn. akt I PZP 61/92, OSNC 1993/4/61). Godne zauważenia jest i to, że zaliczenie okresów, o których mowa w § 2 rozporządzenia z dnia 26 czerwca 2002 r. następuje, w myśl § 7 ust.1 lub § 7 ust.2, w formie rozkazu personalnego (decyzji administracyjnej). Kwestia zaliczenia okresów stanowi zatem odrębną sprawę administracyjną. Do analizy podstaw skargi kasacyjnej wniesionej w niniejszej sprawie nie odnoszą się zatem poglądy wyrażane w orzecznictwie na tle przepisów normujących sytuację żołnierzy zawodowych (por. uchwała NSA z dnia 24 września 2001 r., sygn. akt OPS 8/01, ONSA 2002/1/9) i funkcjonariuszy Policji (por. wyrok NSA z dnia 4 czerwca 2008 r., sygn. akt I OSK 960/07, niepublikowany, treść [w:] Baza Orzeczeń NSA – orzeczenia.nsa.gov.pl).

Powyższe uwagi potwierdzają, że zarzut błędnej wykładni odnosi się do przepisów, które w sprawie rzeczywiście były stosowane. Należy zatem ocenić, czy wykładnia dokonana przez Sąd pierwszej instancji pozostaje w zgodzie z hipotezą art. 1 ust.1 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu . Na mocy art. 1 ust.1 pkt 3 tej ustawy, ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewidują wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Zarówno w dacie rozstrzygania sprawy, jak i w okresie, którego zaliczenia do stażu pracy skarżący domaga się, przepisami o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin były przepisy ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz.291). Poza sporem jest konieczność sięgnięcia, przy wykładni określenia „domownika”, do definicji zawartej w art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z tym przepisem, ilekroć w ustawie jest mowa o domowniku – rozumie się przez to osobę bliską rolnikowi, która:

a) ukończyła 16 lat,

b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Odczytanie treści pojęcia domownika wyłącznie w odniesieniu do tych przesłanek pozwala na sformułowanie tezy o braku innych wymogów, w szczególności podlegania ubezpieczeniu społecznemu, czy też konieczności uiszczania składek z tytułu podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Taki jest rezultat wykładni językowej przepisu art. 1 ust.1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy w związku z art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Podobny pogląd wyrażono na tle ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz.133 ze zm.), obowiązującej w chwili wejścia w życie ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (patrz: wyrok NSA z dnia 5 października 2001 r., sygn. akt II SA 1858/01, niepublikowany, treść [w:] System Informacji Prawnej LEX nr 53365). Konstatację tę warto uzupełnić spostrzeżeniem, iż definicja domownika zawarta w art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin także nie zawierała wymogu podlegania ubezpieczeniu społecznemu i obowiązkowi płacenia składek z tego tytułu. Była natomiast opatrzona warunkiem niepodlegania obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów.

W ocenie składu orzekającego w niniejszej sprawie, nie ma podstaw do zakwestionowania wyrażonego wyżej stanowiska w oparciu o rezultaty wykładni systemowej. Jest prawdą, że domownik podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu (art. 7 ust.1 pkt 2 lub ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) oraz emerytalno-rentowemu (art. 16 ust.1 pkt 2 lub ust.2 pkt 1 tej ustawy). Jest to ubezpieczenie z mocy ustawy lub na wniosek. Od razu odnotować trzeba, iż z uwagi na wielkość gospodarstwa w którym pracował skarżący, domownik podlegał ubezpieczeniu z mocy ustawy. Jednak przepis art. 1 ust.1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy nie odwołuje się do podlegania domownika ubezpieczeniu społecznemu. Chodzi tylko o pracę w charakterze domownika. Szczególne cechy tej pracy, tj. stałość i niezwiązanie z rolnikiem stosunkiem pracy zostały sformułowane w art. 6 pkt 2 lit. c ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, zaś zakres podmiotowy osób taką pracę wykonujących został wskazany w art. 6 pkt 2 lit. a i b tej ustawy. Podleganie przez osobę domownika ubezpieczeniu społecznemu ma znaczenie dla wysługi emerytalnej funkcjonariusza Straży Granicznej, co wynika wprost ze sformułowania art. 16 ust.1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz.67 ze zm.) w związku z art. 10 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz.353 ze zm.). Przepis art. 10 ust.1 pkt 1 tej ostatniej ustawy, odnoszący się do okresów po wejściu w życie aktu wprowadzającego system ubezpieczeń społecznych rolników indywidualnych, tj. ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się, traktując je jako okresy składkowe, okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki. Przepis ten nie poprzestaje zatem na wykonywaniu, po dniu 31 grudnia 1982 r., pracy w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Dodać warto, że zaliczenie funkcjonariuszowi Straży Granicznej do pracowniczego stażu pracy, przypadającego po dniu 31 grudnia 1982 r. okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika nie wywołuje żadnych konsekwencji w zakresie uprawnień emerytalnych. Wynika to z przepisów art. 12, art. 13 ust.1 oraz art. 16 ust.1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Tak więc porównanie ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy z regulacją emerytalną dotyczącą funkcjonariuszy Straży Granicznej przynosi efekt w postaci rozróżnienia statusu domownika jako osoby wykonującej pracę w gospodarstwie oraz domownika jako osoby podlegającej ubezpieczeniu społecznemu rolników. Nie ma podstaw, przy braku wyraźnego odesłania, w tym zakresie, do utożsamiania obu konstrukcji podmiotowych z zakresu prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych.

Odrębności obu regulacji i brak podstaw do utożsamiania domownika z osobą ubezpieczoną wynikają nie tylko z norm materialnych. Istotne są także regulacje proceduralne. Zgodnie z art. 3 ust.1 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym stwierdza urząd gminy, wydając stosowne zaświadczenie. Jeśli zaś urząd nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia, okresy pracy mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków (art. 3 ust.2 i 3). Podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników jest natomiast ustalane w drodze decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (art. 36 ust.1, art. 38 pkt 4 oraz art. 39 ust.1 i 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Tryb decyzyjny przewidywały także przepisy art. 38-40 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Skoro zaś, jak wynika z art. 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, zaświadczenie lub zeznania świadków miały potwierdzać, zgodnie z art.1, okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, to nie mogły one stanowić konkurencyjnego trybu wobec decyzji. W konsekwencji przyjdzie ocenić, że zakres przedmiotowy tego zaświadczenia nie obejmował okoliczności w postaci podlegania ubezpieczeniu i opłacania składek, a mimo to zaświadczenie stwierdzające, zgodnie z art. 1, okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym było wystarczające dla określenia, czy były to okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W tym stanie rzeczy należało, na mocy art. 184 P.p.s.a., oddalić skargę kasacyjną.

źródło: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/