Odpowiadając na zapytanie poselskie Pana Posła Arkadiusza Mularczyka w sprawie zapisów ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, przesłaną przy piśmie z dnia 17 kwietnia 2019 r., znak: K8ZAP8997, przedstawiam następujące informacje.
Ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. nr 54, poz. 310) reguluje zasady wliczania do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, okresów pracy w gospodarstwie rolnym. Celem ustawy było złagodzenie prawnych dysproporcji wynikających z odmiennego statusu prawnego osób prowadzących gospodarstwa rolne w porównaniu do pracowników.
Należy bowiem podkreślić, że pracownikiem, zgodnie z art. 2 Kodeksu pracy, jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Na tej podstawie nawiązuje się stosunek pracy, w ramach którego jest wykonywana praca podporządkowana (art. 22 § 1 Kodeksu pracy).
Natomiast praca w gospodarstwie rolnym nie jest zatrudnieniem w rozumieniu przepisów prawa pracy. Jest to odrębna kategoria prowadzenia aktywności zawodowej, w której nie występują cechy charakterystyczne dla stosunku pracy. W związku z tym nie można utożsamiać tego rodzaju działalności z pracą wykonywaną w ramach stosunku pracy.
Regułą jest, że do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie, ustalenie oraz wymiar uprawnień pracowniczych, wynikających z ogólnie obowiązujących przepisów prawa pracy, wlicza się okresy pozostawania w pracowniczym stosunku pracy.
Od powyższej reguły występują wyjątki przewidziane w przepisach szczególnych, które przewidują wliczanie do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze innych okresów, w których pracownik nie świadczył pracy.
Przykładem takiej regulacji szczególnej jest wyżej powołana ustawa przewidująca w art. 1 ust. 1 zakres oraz warunki wliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Jednym z okresów pracy w gospodarstwie rolnym wliczanym do stażu, od którego zależą uprawnienia pracownika jest okres pracy takiej osoby przed dniem 1 stycznia 1983 r. (po ukończeniu 16 roku życia) w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, a poprzedzający objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem (art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy).
Uprzejmie wyjaśniam, że przyjęcie daty 1 stycznia 1983 r. dla rozróżnienia warunków, na jakich następuje wliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze było podyktowane wprowadzeniem w życie z tym dniem przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r., o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin – Dz. U. z 1989 r., Nr 24, poz. 133 z późn. zm.). Przepisy tej ustawy wprowadziły definicję domownika, określając jakie warunki muszą być spełnione, aby uznać daną osobę za wykonującą pracę w gospodarstwie rolnym jako domownik. Natomiast definicję domownika dla okresu po 1990 r. zawiera ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2019 r., poz. 299, z późn. zm. ).
W związku z powyższym przepis art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy przewiduje wliczanie do okresów zatrudnienia przypadających po dniu 31 grudnia 1982 r. okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
Ustawodawca przewidując takie rozwiązania prawne stał na stanowisku, że będzie wówczas możliwe do udowodnienia spełnienie przesłanek zaliczalności okresów pracy w gospodarstwie rolnym. Należy bowiem mieć na uwadze, że pracownik musi udowodnić fakt, iż praca miała miejsce i że te dane są wiarygodne. Przy badaniu spełniania przesłanki pracy w charakterze domownika jest to o tyle możliwe, że istnieje prawna definicja domownika. Pozwala to zatem na weryfikację okoliczności stanu faktycznego sprawy pod kątem sprawdzenia czy dana osoba spełnia określone przepisami prawa warunki bycia domownikiem. Dla okresu sprzed 1983 r. odpowiednikiem warunku pracy w charakterze domownika jest warunek objęcia gospodarstwa rolnego rodziców lub teściów, który w sposób nie budzący wątpliwości może być zweryfikowany. Objęcie gospodarstwa rolnego może być bowiem następstwem następujących zdarzeń np. dziedziczenia, przekazania jako darowizny, sprzedaży, przekazania nieodpłatnie następcy gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę – zgodnie z przepisami o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych.
Dodatkowo należy wskazać na cel tego przepisu (jego ratio legis). W uzasadnieniu uchwały z dnia 8 czerwca 1993 r. (I PZP 20/93, OSNCP 1994 z. 1 poz. 9) Sąd Najwyższy zauważył, że z tego rodzaju konstrukcji przepisu można łatwo odczytać zamiar ustawodawcy. Jest nim z jednej strony preferowanie sytuacji, w której następuje przejście gospodarstwa rolnego z pokolenia na pokolenie, a z drugiej strony – uprzywilejowanie w zakresie prawa pracy tych, którzy zdecydowali się kontynuować prowadzenie gospodarstwa przodków. Sama praca w gospodarstwie rodziców (bez jego objęcia), która miała miejsce do końca 1982 r., nie może być uwzględniona przy ocenianiu spełnienia przez danego pracownika wymaganych warunków określonych przywołanym przepisem ustawy. Rozciągnięcie przepisu na inne stany faktyczne jest nieuprawnione.
Modyfikowanie obowiązujących zasad wliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy poprzez likwidację warunku objęcia gospodarstwa rolnego rodziców lub teściów spowodowałoby powiększenie kręgu osób uprawnionych do wliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym i przyznanie im określonych świadczeń w wyższym wymiarze niż dotychczas otrzymywane, które bezpośrednio nie byłyby powiązane z wykonywaniem pracy w ramach stosunku pracy. Prowadziłoby to do zwiększenia obciążenia finansowego pracodawców, a w przypadku świadczeń o charakterze fakultatywnym, których warunki nabycia określa pracodawca, mogłoby być uznane za zbyt daleką ingerencję w sferę prowadzonej przez nich samodzielnej polityki wynagradzania. Natomiast wprowadzenie postulowanej regulacji, w odniesieniu do pracodawców będących jednostkami budżetowymi, wywołałoby także skutki dla budżetu państwa.
Wymaga również podkreślenia, biorąc pod uwagę przedstawione wyżej okoliczności, że do zmian w przepisach tej ustawy polegających na modyfikowaniu określonych w niej warunków pozwalających na szersze niż w obecnym stanie prawnym wliczanie okresów pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, należy podchodzić z dużą ostrożnością, uwzględniając wyjątkowy charakter takich regulacji.
W świetle powyższego uprzejmie informuję Pana Marszałka, że nie są planowane prace nad zmianą ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy w kierunku, o którym mowa w interpelacji.
Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uzna Pan Marszałek za satysfakcjonujące i wyczerpujące.
źródło: http://www.sejm.gov.pl/