W związku z interpelacją pana posła Tomasza Rzymkowskiego, przesłaną przy piśmie z dnia 13 grudnia br., znak: K9INT438, w sprawie „wysokości zajęcia komorniczego najniższej emerytury i renty”, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień dotyczących ochrony emerytów i rencistów otrzymujących najniższe świadczenia oraz zasadności zróżnicowania wysokości kwoty wolnej od zajęć komorniczych w zależności od tego, czy potrącenia są dokonywane z wynagrodzenia otrzymywanego ze stosunku pracy czy z emerytury lub renty.
Regulacje dotyczące postępowania egzekucyjnego, wynikające ze stosunków prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy oraz co do których na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się regulacje ustaw szczególnych, zawiera część trzecia ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.). Zgodnie z art. 833 § 1 i § 4 Kpc wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach kodeksu pracy, natomiast świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie określonym w tych przepisach. Ustawodawca zróżnicował zatem sposób dokonywania potrąceń i egzekucji w zależności od tego, czy dłużnik jest pracownikiem, czy też emerytem lub rencistą.
Przy potrącaniu z wynagrodzenia pracowniczego sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonywanych na pokrycie należności innych niż świadczenie alimentacyjne, wolna od potrąceń jest kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych), natomiast w przypadku emeryta wolną od potrąceń jest kwota niższa niż minimalna emerytura.
Obowiązujący stan prawny dopuszcza niejednolity sposób ustalania górnej granicy potrąceń oraz obliczania kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji, ponieważ uwzględnia odmienność sytuacji społecznej i rodzinnej tych kategorii dłużników oraz różny charakter świadczeń pieniężnych, które mogą stanowić źródło pokrycia ich zobowiązań finansowych.
Zakłada się, że dłużnik będący pracownikiem przeznacza uzyskane wynagrodzenie za pracę na utrzymanie całej rodziny, w tym na zaspokojenie potrzeb dzieci, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie. W przypadku pracowników dochód uzyskiwany z wynagrodzenia za pracę jest dzielony na pracownika i osoby pozostające na jego utrzymaniu. Wynagrodzenie za pracę ma zatem charakter alimentarny. Poza tym pracownik tylko przejściowo otrzymuje wynagrodzenie w wysokości minimalnej. Kwota wynagrodzenia może wzrosnąć w sposób istotny, co zasadniczo zwiększa możliwość prowadzenia potrąceń i egzekucji.
Natomiast emeryci i renciści, co do zasady, otrzymują świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na zaspokojenie własnych potrzeb. Ustawodawca nie zdecydował się na ustalenie kwoty wolnej od potrąceń na poziomie minimalnej emerytury, ponieważ uniemożliwiłoby to prowadzenie jakiejkolwiek egzekucji w przypadku, gdy dłużnikiem byłby emeryt otrzymujący najniższe świadczenie. Uznano, że wyłączenie z egzekucji najniższych emerytur wprawdzie chroniłoby świadczeniobiorców od zmniejszania i tak niskich dochodów, jednakże czyniłoby bezskuteczną egzekucję prowadzoną przeciwko tym osobom, niewątpliwie ze szkodą dla wierzycieli. Osoby otrzymujące takie świadczenia nie dawałyby również gwarancji spłaty zaciąganych przez siebie zobowiązań, co z pewnością znalazłoby przełożenie chociażby na możliwość zawierania umów kredytowych, pożyczek, czy dokonywania zakupów na raty.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270, z późn. zm.), z kwoty emerytury i renty – pozostałej po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych – podlegają potrąceniu należności enumeratywnie wymienione w art. 139. Potrąceniu podlegają świadczenia alimentacyjne oraz sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie innych należności, świadczenia nienależnie pobrane oraz należności z tytułu odpłatności za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych. W zależności od rodzaju należności, potrącić można od 25 do 70 proc. kwoty emerytury lub renty. Dodatkowym zabezpieczeniem osób pobierających emerytury i renty podlegające potrąceniom jest tzw. „kwota wolna od potrąceń”, określająca część świadczenia niepodlegającą potrąceniom i egzekucji.
Do końca czerwca 2018 r. kwota wolna od potrąceń realizowanych ze świadczeń emerytalno-rentowych była określona jako odpowiedni procent najniższej emerytury lub renty. W zależności od rodzaju potrącanych należności przed zajęciem chroniona była kwota wynosząca 75 proc., 60 proc., 50 proc. albo 20 proc. najniższej emerytury lub renty. Od 1 lipca 2018 r. kwoty te nie są już ustalane jako procent najniższej emerytury lub renty. Zastąpiono je kwotami wskazanymi bezpośrednio w ustawie emerytalnej, które ustalono mając na względzie minimum socjalne w 1-osobowym gospodarstwie emeryckim. Jako punkt odniesienia przyjęto średnioroczny poziom takiego minimum w 2016 r., które wynosiło 1094,92 zł.
W aktualnym stanie prawnym kwoty wolne od potrąceń podlegają waloryzacji 1 marca na zasadach określonych dla emerytur i rent. Aby corocznie podwyższane kwoty były znane wszystkim zainteresowanym, ich wysokość obowiązująca od 1 marca każdego roku jest ogłaszana przez Prezesa ZUS, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, co najmniej na 7 dni roboczych przed najbliższym terminem waloryzacji.
Kwoty emerytury i renty wolne od egzekucji i potrąceń aktualnie[1] wynoszą:
- 514,30 zł – przy potrącaniu należności alimentacyjnych,
- 848,60 zł – przy potrącaniu należności niealimentacyjnych, w tym kosztów utrzymania w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych,
- 678,88 zł – przy potrącaniu świadczeń wypłaconych w kwocie zaliczkowej oraz świadczeń (zasiłków) nienależnie pobranych,
- 205,72 zł – przy potrącaniu należności za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych.
Zmiana sposobu obliczania kwot wolnych od potrąceń zwiększyła ochronę świadczeniobiorców przed negatywnymi skutkami postępowania egzekucyjnego. Świadczy o tym chociażby wzrost kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji w przypadku potrąceń należności innych niż świadczenie alimentacyjne, która obecnie wynosi 848,60 zł, a przed zmianą sposobu ustalania kwot wolnych od potrąceń, tj. przed 1 lipca 2018 r., wynosiła 750 zł.
Należy podkreślić, że nie dokonuje się potrąceń i egzekucji z emerytury i renty, jeżeli po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, wysokość świadczenia jest niższa niż kwota wolna od potrąceń i egzekucji.
Z poważaniem
[1] Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 lutego 2019 r. w sprawie miesięcznej kwoty przeciętnej emerytury, miesięcznej kwoty przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy, miesięcznej kwoty przeciętnej renty rodzinnej, wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, kwoty dodatku za tajne nauczanie, dodatku kombatanckiego, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytury lub renty oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń (M.P.2019.202)
źródło: http://www.sejm.gov.pl/
Wytłuszczenia dokonane przez redakcję