Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 24-04-2012 r. – III AUa 1861/11

UZASADNIENIE

Zaskarżonymi decyzjami nr (…) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. – we wskazanych w nich okresach – ustalił wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne odpowiednio dla zainteresowanych: M. M., A. J., B. B., H. T., P. P., Z. K., P. B., P. S., M. S. i A. S., jako osób zatrudnionych na podstawie umów zlecenia u płatnika składek (…) Sp. z o.o. w J., zaś w przypadku zainteresowanych: P. S., M.S. i A. S., także jak osób zatrudnionych na podstawie umów o pracę, uwzględniając przychód uzyskany przez zainteresowanych z tytułu wypłacanego im dodatku szkoleniowego oraz z tytułu kwot wypłaconych jako zwrot kosztów związanych z wykonywaniem umów zlecenia.

W uzasadnieniu wskazano, iż wypłacane zainteresowanym, jako osobom zatrudnionym na podstawie umów zlecenia, miesięczne dodatki szkoleniowe oraz z tytułu zwrotu kosztów związanych z wykonywaniem umów zlecenia, stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, albowiem są ich przychodem w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, do którego nie stosuje się wyłączeń, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2010r. (Dz. U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).

W odwołaniach od powyższych decyzji (…) Sp. z o.o. w J. domagała się ich uchylenia w całości podnosząc, iż dodatki szkoleniowe zarówno dla pracowników, jak i dla zleceniobiorców zostały ustalone w treści regulaminu wynagradzania będącego zgodnie z regulacją art. 9 § 1 kp źródłem prawa pracy, stanowiąc świadczenia przyznane zgodnie z jego postanowieniami przez pracodawcę w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracy, w związku z czym zgodnie z § 2 pkt 29 i pkt 26 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie zwiększają podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Nadto wskazała, iż różnicowanie sytuacji prawnej osób wykonujących pracę na podstawie umowy o pracę oraz w oparciu o umowę cywilnoprawną należy uznać za niezgodne z Konstytucją, co znalazło wyraz w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lutego 2010r. (akt P 16/09), zgodnie z którym za niezgodny z konstytucją uznano § 2 ust. 1 pkt 6 cytowanego rozporządzenia w zakresie, w jakim różnicuje uprawnienia osób wykonujących pracę na różnych podstawach prawnych.

W odniesieniu do kwot wypłacanych zleceniobiorcom z tytułu zwrotu kosztów poniesionych w związku z realizacją umów zlecenia odwołująca podkreśliła, iż art. 742 kc nakłada na zleceniodawcę oprócz obowiązku zapłaty wynagrodzenia, także obowiązek zwrotu zleceniobiorcy wydatków, które poczynił w celu wykonania zlecenia. Kwoty te nie stanowią wynagrodzenia ani przychodu zleceniobiorcy, a są wyłącznie kosztami zleceniodawcy. W niniejszej sprawie na kwoty zwracane zleceniobiorcom składają się należności z tytułu ekwiwalentów za pranie odzieży roboczej i używanie własnych narzędzi przy wykonywaniu prac objętych umową zlecenia, które w odniesieniu do pracowników nie są wliczane do podstawy wymiaru składek, co wynika wprost z § 2 ust. 1 pkt 6 powyższego rozporządzenia. Kwoty ekwiwalentów wypłacanych na rzecz zleceniobiorców nie powinny być, zatem również wliczane do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, albowiem stanowiłoby to ich dyskryminację w stosunku do pracowników.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, w sprawach z udziałem zainteresowanych M. M., A. J. i B. B. domagając się nadto zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, powołując się na okoliczności przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonych decyzji.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 7 czerwca 2011 r. oddalił odwołania, zaś w sprawach z udziałem zainteresowanych M. M., A. J. i B. B. dodatkowo rozstrzygnął o kosztach procesu.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż zainteresowani: P. S., M. S. i A. S. w podanych w zaskarżonych decyzjach okresach byli zatrudnieni u odwołującej na podstawie umów o pracę, otrzymując miesięczny dodatek szkoleniowy w kwotach wskazanych w tych decyzjach. Nadto, podobnie jak i pozostali zainteresowani, w wynikających z decyzji okresach, wykonywali na rzecz odwołującej pracę na podstawie umów zlecenia, podlegając z tych tytułów obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, nie posiadając innych tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Prace zlecone wykonywali w siedzibie lub w miejscu prowadzonej działalności przez zleceniodawcę.

Odpłatność za wykonanie pracy w umowach zlecenia została określona przez strony w stawce kwotowej, bądź w kwotowej stawce godzinowej.

Sąd I instancji ustalił również, iż poza wynagrodzeniem odwołująca wypłacała zainteresowanym zleceniobiorcom kwoty podane w zaskarżonych decyzjach tytułem zwrotu wydatków poniesionych przez z nich w związku z realizacją umów zlecenia w ustalonej w umowie stawce zryczałtowanej zgodnie z obowiązującym w Spółce zarządzeniem jej zarządu w sprawie wydatków ponoszonych w celu należytego wykonania zlecenia/dzieła przez przyjmującego zlecenie (ZWR).

Określony w pkt 1 Regulaminu wynagradzania pracowników Spółki z dnia 31 maja 2007r. ekwiwalent miesięczny za reperacje i pranie odzieży roboczej oraz serwis i bieżącą konserwację osobistych narzędzi nie był wypłacany zleceniobiorcom. W toku postępowania odwołująca nie wykazała bowiem, że na kwoty zwracane zleceniobiorcom składają się należności z tytułu ekwiwalentów za pranie odzieży roboczej i używanie własnych narzędzi przy wykonywaniu prac objętych umową zlecenia, które w odniesieniu do pracowników nie są wliczane do podstawy wymiaru składek zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 6 cytowanego wyżej rozporządzenia.

Sąd Okręgowy podał nadto, iż odwołująca przyznawała i wypłacała zainteresowanym miesięczne dodatki szkoleniowe w wysokości ustalonej w zaskarżonych decyzjach, które przysługiwały zarówno pracownikom, jak i zleceniobiorcom na podstawie i zasadach określonych w pkt 3 wspomnianego Regulaminu wynagradzania z dnia 31 maja 2007r.

Sąd wskazał także, iż Spółka nie sprawdzała, w jaki sposób pracownicy i zleceniobiorcy wydatkują wypłacone dodatki szkoleniowe, a jedynie okresowo dokonywała ocen ich umiejętności i w przypadku oceny negatywnej – przesuwała ich do innych czynności lub rozwiązywała umowę.

W oparciu o poczynione ustalenia Sąd I instancji uznał, iż odwołania nie zasługują na uwzględnienie.

Przypomniał, iż w myśl art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 ustawy, co oznacza przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Przepis art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000r. nr 14, poz. 176 ze zm.) stanowi, iż za przychody ze stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródła finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Pojęcie przychodów ze stosunku pracy ma, więc bardzo szeroki zakres i z pewnością nie ogranicza się do należności będących składnikami wynagrodzenia.

Objęty sporem dodatek szkoleniowy przysługuje pracownikom odwołującej na podstawie pkt 3 Regulaminu wynagradzania z dnia 31 maja 2007r., zgodnie z którym począwszy od czwartego miesiąca pracy każdemu pracownikowi niezależnie od zajmowanego stanowiska przysługuje dodatek szkoleniowy w wysokości 250 zł/mc brutto. Pracownicy zatrudnieni na stanowisku Fachowiec*, Fachowiec**, Fachowiec S dodatek szkoleniowy otrzymują od momentu objęcia wymienionych stanowisk. Dodatek nie przysługuje za czas nieobecności w pracy.

Dodatek nie jest wypłacany w okresie wypowiedzenia umowy o pracę. Nie ma przy tym znaczenia, kto wypowiedział umowę.

W ocenie Sądu Okręgowego, prawo pracownika do przedmiotowego dodatku powstaje zatem z chwilą zatrudnienia na stanowisku fachowca lub począwszy od czwartego miesiąca zatrudnienia na pozostałych stanowiskach i przysługuje przez okres wykonywania pracy. Przesłanką utraty prawa do dodatku szkoleniowego w okresie wykonywania pracy jest jedynie wypowiedzenie umowy. Dodatek szkoleniowy przysługuje pracownikom bez względu na to, czy faktycznie podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe i wykształcenie ogólne i bez względu na to, czy ponoszą jakiekolwiek koszty dokształcania. Pełni tym samym funkcje motywacyjne (wypłacany jest za okres wykonywania pracy) i jako taki ma charakter wynagrodzenia. Przysługuje od pracodawcy, ma charakter należności ze stosunku pracy, wobec czego jest wypłatą pieniężną stanowiącą przychód ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, co oznacza, iż mógłby nie stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tylko wówczas, gdyby został z tej podstawy wyłączony przez przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Analiza zawartego w § 2 powyższego rozporządzenia katalogu wyłączeń nie daje jednak możliwości stwierdzenia, że sporny dodatek jest w nim zamieszczony.

Zgodnie bowiem z § 2 pkt 29 cytowanego rozporządzenia wyłączona jest z składkowania wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.

Jak z powyższego wynika, nie wszystkie świadczenia przyznane przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika podlegają wyłączeniu z oskładkowania. Przede wszystkim są to świadczenia przyznane zgodnie z odrębnymi przepisami.

Zdaniem Sądu I instancji posługiwanie się przez normodawcę w tym wypadku pojęciem „odrębne przepisy” odnosi się do władczego rozstrzygnięcia o prawach lub obowiązkach określonej kategorii podmiotów stosunków prawnych, zawartego w akcie prawnym należącym do źródeł powszechnie obowiązującego prawa, wymienionych w art. 87 Konstytucji, a nie do funkcjonujących w sferze stosunków społecznych, regulowanych przez normy prawne kodeksu pracy, przepisów normujących prawa i obowiązki pracowników, zawartych w aktach nie mających charakteru powszechnie obowiązującego, wymienionych w katalogu źródeł prawa pracy, zawartym w art. 9 § 1 kp, uwzględniającym układy zbiorowe, inne porozumienia zbiorowe, a także regulaminy i statuty, tak jak to ma miejsce na przykład na gruncie przepisu § 2 pkt 26 powołanego rozporządzenia.

Z brzmienia tego przepisu (obowiązującego w okresie spornym) wynika, iż omawianym zwolnieniem objęte były te świadczenia przyznane przez pracodawcę pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe i wykształcenie ogólne, które przewidziane były w odrębnych przepisach wydanych na podstawie delegacji zawartych w Kodeksie pracy (art. 103) i ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. nr 95, poz. 425 ze zm.) – art. 68 ust. 1, art. 68c ust. 1, które dotyczyły szkolnych i pozaszkolnych form podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia osób dorosłych (por. wyrok NSA z dnia 27 kwietnia 2010r., II FSK 2116/08, LEX nr 596249).

Sąd Okręgowy zwrócił przy tym uwagę, iż wprawdzie art., 103 kp został uznany za niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i w związku z tym utracił moc obowiązującą z dniem 11 kwietnia 2010r., a tym samym wydane na jego podstawie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz. U. Nr 103, poz. 472 ze zm.), jednak stosownie do regulacji przejściowej zawartej w art. 3 ustawy nowelizującej z dnia 20 maja 2010r., zgodnie z którym do pracowników, którzy rozpoczęli podnoszenie kwalifikacji zawodowych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy regulujące zasady i warunki podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników, obowiązujące przed dniem 11 kwietnia 2010r., niekonstytucyjność rozporządzenia z dnia 12 października 1993r. została przez ustawodawcę usunięta ex post właśnie poprzez wydanie przepisu art. 3 ustawy nowelizującej z dnia 20 maja 2010r. Moc rozporządzenia z dnia 12 października 1993r. ma, bowiem obecnie źródło w obowiązującej ustawie. Jego ustawową podstawę stanowi właśnie art. 3 ustawy nowelizującej, co do którego nie można podnosić zarzutów, które były podstawą uznania art. 103 kp za niekonstytucyjny.

Wobec powyższego, obowiązujące w spornym okresie powołane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych, określało świadczenia dla pracowników podnoszących swoje kwalifikacje, z równoczesnym uzależnieniem udzielania tych świadczeń od specjalnej umowy, regulującej wzajemne prawa i obowiązki stron, zgodnie z którymi pracodawca zobowiązywał się do pokrycia całości bądź części kosztów świadczeń związanych ze skierowaniem na szkolenie służące podniesieniu kwalifikacji zawodowych pracownika, ten zaś zobowiązywał się do odpracowania tych kosztów przez określony czas albo do ich proporcjonalnego zwrotu, chyba że wcześniejsze rozwiązanie stosunku pracy nastąpiłoby ze szczególnie ważnych przyczyn.

Sąd I instancji podkreślił, iż oczywistym jest, że uregulowany w § 3 Regulaminu wynagradzania z dnia 31 maja 2007r. wypłacany zainteresowanym sporny w sprawie dodatek szkoleniowy, nie jest świadczeniem, które charakterem odpowiadałoby któremukolwiek ze świadczeń przewidzianych przepisami cytowanego wyżej rozporządzenia z dnia 12 października 1993r., z czego wynika, iż dodatek ten stanowi podstawę wymiaru składek zainteresowanych na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a przeciwne stanowisko nie znajduje żadnego uzasadnienia i jak trafnie wskazał organ rentowy, narusza prawo materialne, przede wszystkim przez błędną wykładnię art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a w konsekwencji również poprzez ich niewłaściwe zastosowanie.

Za całkowicie bezzasadne Sąd ten uznał przy tym powoływanie się przez odwołującą na treść § 2 pkt 26 powyższego rozporządzenia, zgodnie z którym wyłączone są z oskładkowania korzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagrodzeniu, a polegające na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług oraz korzystaniu z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji, albowiem sporny dodatek do wynagrodzenia zwany szkoleniowym nie miał charakteru uprawnienia do zakupu, czy korzystania z czegokolwiek.

Już tylko z powyżej określonych względów dodatek szkoleniowy wypłacany zleceniobiorcom również nie podlegał zwolnieniu z oskładkowania.

Jednocześnie Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoby fizyczne, wykonujące pracę na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej na podstawie umowy zlecenia (z wyjątkiem osób będących uczniami szkół gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 roku życia) podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Podstawę wymiaru składek dla zleceniobiorców stanowi:

• przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych – jeżeli w umowie określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie – art. 18 ust. 3 cytowanej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
• zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż minimalne wynagrodzenie -art. 18 ust. 7 ustawy,
• jeżeli osoba, która zawarła umowę zlecenia spełnia warunki do uznania za pracownika w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy (wykonuje prace na podstawie umowy zlecenia z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy) – podstawę wymiaru składki stanowi łącznie przychód ze stosunku pracy i ze zlecenia – art. 18 ust. 1a ustawy.

Na gruncie niniejszej sprawy, bezspornym jest, iż zainteresowani nie są osobami wymienionymi w art. 6 ust. 4 ustawy systemowej, zaś w ramach umowy zlecenia nie wykonywali pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostawali w stosunku pracy, nie posiadali innych tytułów do ubezpieczeń, natomiast odpłatność za wykonanie zlecenia określona została w kwotowej stawce godzinowej.

W związku z powyższym, zainteresowani z tytułu zawartych z odwołującą umów zlecenia podlegali obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a podstawą wymiaru ich składek był przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zainteresowani świadczyli pracę w siedzibie lub w miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę, i co było w sprawie bezsporne, podlegali również obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu.

Sąd I instancji stwierdził, iż stosownie do art. 10 ust. 1 pkt 2 i art. 13 pkt 8 wspomnianej wyżej ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, za przychody z działalności wykonywanej osobiście uważa się przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia uzyskiwane wyłącznie od osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej.

Zgodnie z kolei z art. 11 tej samej ustawy przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

W okolicznościach faktycznych tej sprawy było bezsporne, iż z tytułu umów zlecenia zainteresowani pobierali wynagrodzenie, dodatki szkoleniowe oraz kwoty z tytułu zryczałtowanych kosztów wykonania umowy.

W rozumieniu art. 11 omawianej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie tylko wynagrodzenie ale każda kwota otrzymana od zleceniodawcy z tytułu zawartej umowy jest przychodem, zatem bezpodstawne jest twierdzenie odwołującej, iż kwoty wypłacane zainteresowanym z tytułu zwrotu wydatków w związku z realizacją umowy zlecenia nie są przychodem zleceniobiorcy z tytułu umowy zlecenia, chociaż są kosztem zleceniodawcy.

Jeżeli zatem kwoty z tytułu zwrotu wydatków poniesionych w związku z realizacją umowy zlecenia wypłacane zainteresowanym również są ich przychodem ze stosunku zlecenia w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, to mogłyby nie stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe także tylko wówczas, gdyby zostały z tej podstawy wyłączone przez przepisy przytoczonego wcześniej rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, których treść w okresie do dnia 31 lipca 2007r., tj. w okresie objętym sporem, wyraźnie wskazywały, iż dotyczą one tylko stanowiącego podstawę wymiaru składek przychodu osiąganego przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy (§ 1) oraz, przez odpowiednie zastosowanie, przychodu osiąganego przez osoby wykonujące pracę nakładczą, funkcjonariuszy Służby Celnej i osób wykonujących odpłatnie pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania (§ 5 ust. 1), a poza § 1, także przychodu osiąganego przez członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych. Nie dotyczyły natomiast przychodu osiąganego przez ubezpieczonych z innych tytułów, w tym także zleceniobiorców wymienionych w art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

W tej sytuacji, w ocenie Sądu I instancji nie ulega wątpliwości, iż stan prawny obowiązujący w objętym sporem okresie uzasadniał oskładkowanie dodatku szkoleniowego oraz kosztów związanych z wykonaniem umowy zlecenia.

Sąd ten przypomniał także, iż zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lutego 2010r. (P 16/09) § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, wyłączający z oskładkowania wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalenty za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego oraz wartość otrzymanych przez pracowników bonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie napojów bezalkoholowych, posiłków oraz artykułów spożywczych, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków i napojów bezalkoholowych, przez to, że nie dotyczył zleceniobiorców wykonujących pracę w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez pracodawcę w zakresie wartości świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalentów za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalentów pieniężnych za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego, został uznany za niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i miał utracić moc obowiązującą z dniem 4 marca 2011 r., tj. z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, jednakże zmiana § 5 ust. 2 niniejszego rozporządzenia wprowadzona z dniem 1 sierpnia 2010r. przez § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 9 lipca 2010r. ( DZ. U. nr 127, poz. 860) usunęła przyczynę uznania § 2 ust. 1 pkt 6 niniejszego rozporządzenia za niezgodny z Konstytucją.

Zgodnie z aktualnym brzmieniem § 5 ust. 2 omawianego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – obowiązującym od dnia 1 sierpnia 2010 r. – przepisy jego § 2-4 stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy wymiaru składek członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Jak wskazano jednak wyżej, w stanie prawnym obowiązującym w spornym okresie, przepisy nie przewidywały żadnego wyłączenia przychodów zleceniobiorców z oskładkowania.

Niezgodność takiego stanu rzeczy z Konstytucją, Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyżej wyroku stwierdził wyłącznie w odniesieniu do pominięcia w stosunku do zleceniobiorców wyłączenia z oskładkowania wartości świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalentów za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalentów pieniężnych za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego.

Sąd I instancji zwrócił jednocześnie uwagę, iż Sądy mogą odmówić zastosowania w konkretnej sprawie normy uznanej przez Trybunał za niekonstytucyjną, której utrata mocy obowiązującej została odsunięta w czasie.

W tym przypadku jednak wyeliminowanie tego przepisu i tak nie zmienia niczego w stanie prawnym tej sprawy, albowiem nigdy nie dotyczył on zleceniobiorców, zaś wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lutego 2010r. nie uzupełnił w tym zakresie brakującej treści normatywnej tego przepisu, albowiem tworzenie prawa nie leży w kompetencji Trybunału.

Wbrew zatem stanowisku odwołującej, wymieniony wyżej wyrok Trybunału nie może być podstawą zasadności wyłączenia z oskładkowania kwot wypłaconych zainteresowanym, jako zleceniobiorcom, tytułem zwrotu wydatków, nawet, gdyby w sporze udało się jej przeprowadzić dowód, że na gruncie tej sprawy były to kwoty stanowiące wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalenty za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego.

Bezspornym jednakże było, iż odwołująca nie wypłacała zleceniobiorcom takich ekwiwalentów, a jedynie zwracała im wydatki poniesione w celu należytego wykonania zlecenia w wysokości zryczałtowanej. Już tylko z tej przyczyny nie ma podstaw do wyłączenia z oskładkowania takich przychodów zleceniobiorców.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477¹⁴ § 1 kpc orzekł o oddaleniu odwołań jako bezzasadnych.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono w oparciu o art. 98 kpc oraz § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1349).

Apelację od przedstawionego orzeczenia wywiodła odwołująca, zaskarżając wyrok w całości.

Powołując się na zarzut:

1. naruszenia prawa materialnego § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w związku z art. 9 kp poprzez przyjęcie, że obowiązujący u niej regulamin wynagradzania nie jest odrębnym przepisem prawa pracy w rozumieniu powołanego przepisu rozporządzenia i co za tym idzie świadczenie w nim przewidziane (dodatek szkoleniowy) nie może być wyłączone przy ustaleniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
2. naruszenia prawa materialnego, tj. § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poprzez błędną wykładnię oraz jego niezastosowanie do osób świadczących pracę na podstawie umowy zlecenia,
3. naruszenia prawa procesowego poprzez błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż zleceniobiorcom nie wypłacano ekwiwalentu za pranie odzieży roboczej oraz używanie własnych narzędzi, a jedynie zwracano im wydatki poniesione na wykonanie umowy zlecenia w zryczałtowanej wysokości,

– skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości, poprzez uchylenie decyzji organu rentowego w przedmiocie ustalenia podstawy wymiaru składek (nr 41, 48, 67, 60, 52, 71 z dnia 20 stycznia 2010r. nr 42, 74, 105, 103 z dnia 19 października 2010r.) oraz ustalenie, że podstawa wymiaru składek została określona przez płatnika w prawidłowej wysokości, względnie o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a także zasądzenie na jej rzecz od organu rentowego kosztów postępowania, w tym zastępstwa prawnego za obie instancje wedle norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniosła, iż zgodnie z § 2 pkt 29 cytowanego Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie stanowi m.in. wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.

W jej ocenie, Sąd I instancji błędnie przyjął, iż dodatek szkoleniowy mający swe źródło w regulaminie wynagradzania, nie jest świadczeniem, które mieści się w dyspozycji cytowanego wyżej pkt 29 § 2 rozporządzenia. Regulamin wynagradzania obowiązujący u pracodawcy, jest bowiem źródłem prawa pracy, zgodnie z regulacją zawartą w art. 9 § 1 kp. Pracodawca w regulaminie wynagradzania ustala warunki wynagradzania za pracę, ale może ustalić także inne świadczenia związane z pracą i zasady ich przyznawania (art. 77¹ § 1 i § 2 kp).

W swoim regulaminie wynagradzania przewidziała wypłatę dodatków szkoleniowych, a zatem zgodnie z treścią powołanego wyżej przepisu, kwota przyznanego pracownikowi świadczenia z tytułu dodatku szkoleniowego nie może stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, albowiem ma swoje źródło w przepisach prawa pracy (regulaminie). Akt hierarchicznie niższy, lecz korzystniejszy dla pracownika, ma w prawie pracy pierwszeństwo zastosowania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2003r., I PK 361/02 oraz wyrok z dnia 6 lutego 2006r. Sąd Najwyższy, III PK 114/05). O możliwości uznania określonego porozumienia lub innego aktu za akt zawierający przepisy prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 kp, decyduje to, czy spełnia on kryteria wskazane w tym przepisie, tj. czy jest oparty na ustawie i określa prawa i obowiązki stron stosunku pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2009r., I PK 6/09). Regulamin wynagradzania jest aktem normatywnym, a nie czynnością prawną w rozumieniu art. 58 kc. Jego obowiązywanie zależy od tego, czy został wydany w oparciu o przepisy wyższego rzędu i w granicach zawartego w nich upoważnienia (zob. wyrok Sądu Najwyższego I PKN 693/01).

Mając powyższe na uwadze należy więc przyjąć, że regulamin wynagradzania obowiązujący u płatnika składek jest odrębnym przepisem prawa pracy, o którym mowa w § 2 pkt 29 rozporządzenia, dlatego też kwota dodatku wypłacona przez płatnika składek nie może zwiększać podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Przedmiotowy dodatek rekompensuje pracownikowi/zleceniobiorcy ponoszone przez niego koszty związane z samokształceniem (koszty kształcenia indywidualnego), a zarazem jest czynnikiem motywującym go do dalszego rozwoju. Możliwość podnoszenia umiejętności i kwalifikacji zawodowych, weryfikowanych okresowo przez przełożonych jest dodatkowo motywacją dla pracownika polegającą na jego inspirowaniu, gdzie wyższe wykształcenie i doskonalenie zawodowe tym samym realizuje misje firmy. W spółce okresowo dokonywana jest kontrola pracownika i jego ocena. Wyższy poziom świadczenia pracy w wyniku przyznanego dodatku szkoleniowego na samodokształcanie przynosi obu stronom stosunku pracy korzyść, w tym po stronie pracownika – satysfakcję z pracy, możliwość awansu, zdobycia nowych uprawnień, a tym samym kwalifikacji zawodowych i ogólnego poziomu wiedzy.

Jeżeli zatem w regulaminie wynagradzania pracodawca może określić świadczenia należne pracownikowi w sposób bardziej korzystny niż regulacja ustawowa, to postanowienia regulaminu zastępują ustawę.

Skarżąca wskazała również, iż wypłaca zleceniobiorcom kwoty odpowiadające wysokości ekwiwalentów przewidzianych w regulaminie pracy (za pranie odzieży roboczej oraz za używanie własnych narzędzi). Zróżnicowania sytuacji pracownika zatrudnionego w ramach stosunku pracy oraz zleceniobiorcy jest dyskryminowaniem tego ostatniego.

Skoro organ wyłącza świadczenia w postaci ekwiwalentów należnych pracownikom z podstawy wymiaru składek, to te same ekwiwalenty wypłacane zleceniobiorcom również nie mogą wliczane do podstawy wymiaru składek.

Powołując się nadto na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lutego 2010r. (P 16/09) stwierdziła, iż mając na uwadze uprawnienie Sądu do samodzielnej oceny zgodności z Konstytucją powołanego przepisu § 2 ust. 1 pkt 6 wspomnianego rozporządzenia, Sąd Okręgowy winien ocenić jego zgodność z Konstytucją oraz zastosować go na zasadzie analogii również w odniesieniu do zleceniobiorców – o co wnosiła.

Każdy Sąd jest bowiem samodzielnie uprawniony do oceny, czy przepisy rozporządzenia (aktu podstawowego) mogącego mieć zastosowanie w sprawie nie są sprzeczne z ustawą lub Konstytucją. Tego rodzaju uprawnienie było i jest przyjmowane zarówno w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, jak i Naczelnego Sądu Administracyjnego. W postanowieniu z dnia 13 stycznia 1998r. (2/97/8, OTK z 1998r., nr 1, poz. 4) Trybunał stwierdził, że ocena konstytucyjności i legalności przepisu rangi podustawowej może być dokonana przez sąd rozpatrujący sprawę indywidualną, w której przepis ten może być zastosowany. Wielokrotnie w tej kwestii wypowiadał się także Naczelny Sąd Administracyjny (zob. w uchwałach NSA z dnia 30 października 2000r. , OPK 13/00, ONSA z 2001r., nr 2 poz. 63, z 15 grudnia 2000r., OPK 20-22/00, ONSA z 2001r., nr 3, poz. 104, z dnia 22 maja 2000r., OPS 3/00, ONSA z 2000r., nr 4, poz. 136, z dnia 16 stycznia 2006r., I OPS 4/05, niepublikowany). Identyczne stanowisko zajmował w tej kwestii także Sąd Najwyższy (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 151/07, Biul. SN 2008, nr 2, s. 13).

Zdaniem apelującej omawiany przepis § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia należy stosować na zasadzie analogii również do zleceniobiorców, gdyż inna jego interpretacja prowadzi do naruszenia konstytucyjnych norm równości wobec prawa, nakazujących aby prawo traktowało w podobny sposób osoby znajdujące się w podobnej sytuacji (art. 32 Konstytucji).

Stosowanie prawa na zasadzie analogii występuje w sytuacji, kiedy do określonego stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego podobnego stanu. Polega na takim działaniu podmiotu stosującego prawo, w wyniku którego stan faktyczny przez prawo nieuregulowany zostaje podciągnięty pod normę prawną regulującą stan faktyczny podobny. Przywiązuje się wagę zarówno do podobieństwa stanu faktycznego, jak i do celu normy. Jeśli zatem pewien stan faktyczny został już uregulowany, to stan faktyczny będący do niego zbliżony, powinien być potraktowany przez prawo analogicznie. Stan faktyczny, a to świadczenia dla zleceniobiorców oraz pracowników zatrudnionych w (…) Sp. z o.o. jest identyczny, wykonują oni tę samą pracę, w takich samych warunkach, najczęściej razem. Celem normy prawnej określonej w § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia jest zapłata ekwiwalentów za używanie własnych narzędzi oraz pranie odzieży roboczej. Sąd rozpoznający sprawę może zastosować na zasadzie analogii – mając na uwadze zasadę równości określoną Konstytucji – przepis § 2 ust. 1 pkt 6, który utracił moc obowiązującą dopiero z dniem 4 marca 2011 r.

Odwołująca zarzuciła również, iż Sąd I instancji błędnie przyjmuje, że zleceniobiorcom nie wypłacano ekwiwalentów za pranie odzieży roboczej oraz używanie własnych narzędzi, a jedynie zwracano im wydatki poniesione na wykonanie umowy zlecenia w zryczałtowanej wysokości.

Zwrot wydatków (kosztów) związanych z wykonaniem umowy zlecenia dla zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia obejmował ekwiwalenty określone w regulaminie wynagradzania pracowników z dnia 31 maja 2007r., które w również w umowach były określane jako „ryczałty”. Sposób naliczania tych świadczeń i ich rodzaje oraz wysokość była taka sama zarówno w przypadku osób świadczących pracę na podstawie umowy zlecenia, jak i osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, co wynika ze wspomnianego regulaminu wynagradzania.

Podkreśliła, iż wypłacała dwa rodzaje świadczeń: ekwiwalenty miesięczne za reperację i pranie odzieży roboczej oraz serwis i bieżącą konserwację osobistych narzędzi. Błędne nazewnictwo tychże świadczeń (określonych w umowach jako „ryczałt”) nie pozbawia ich charakteru wypłaty świadczeń zgodnych z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalentów za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydawanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalentów pieniężnych za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej zasłużyła na częściowe uwzględnienie.

Spór w rozpatrywanym przypadku dotyczy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne zainteresowanych: M. M., A. J., B. B., H. T., P. P., Z. K., P. B., P. S., M. S. i A. S., jako osób zatrudnionych u płatnika składek (…) Sp. z o.o. J. na podstawie umów nazwanych zleceniem -w istocie będących jednak umowami o świadczenie usług, do których z mocy art. 750 kc, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, określających odpłatność za ich wykonanie kwotowo bądź w kwotowej stawce godzinowej, zaś w przypadku zainteresowanych: P. S., M. S. i A. S. również z tytułu ich zatrudnienia na podstawie umów o pracę – w okresach wskazanych w zaskarżonych decyzjach, sprowadzając się do oceny, czy w owej podstawie uwzględnieniu podlegają wypłacane im przez odwołującą dodatki szkoleniowe oraz świadczenia wypłacane jako zwrot kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem umowy zlecenia.

Odnośnie pracowników, w powyższej kwestii przypomnieć wypada, iż stosownie do treści art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. 2009r., nr 205, poz. 1585 ze zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych będących pracownikami stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.

Po myśli art. 20 ust. 1 tej samej ustawy, określona w cytowanym przepisie podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi również podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe. Z mocy natomiast art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2008r., nr 164, poz. 1027 ze zm.), podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi również podstawę wymiaru składek ubezpieczenie zdrowotne.

Z kolei, w przypadku zleceniobiorców – wedle art. 18 ust. 3 ustawy -podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (a w konsekwencji także na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne) ustala się zgodnie z ust. 1, jeżeli w umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.

Zgodnie z treścią powołanego wyżej art. 4 pkt 9 omawianej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych użyte w niej pojęcie przychodu oznacza przychody w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu m.in. zatrudnienia w ramach stosunku pracy oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia.

Z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010, nr 51, poz. 307 ze zm.) wynika tymczasem, iż za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Definicję przychodów z tytułu wykonywania usług określa z kolei art. 13 pkt 8 tej samej ustawy.

Tak rozumiane przychody, w oparciu o art. 21 ust. 1 powyższej ustawy ograniczone są szeregiem wyłączeń przedmiotowych, wśród których z całą pewnością nie wymienionego objętego niniejszym sporem dodatku szkoleniowego, co wymagało tym samym odwołania się do przepisów wydanego w oparciu o art. 21 wspomnianej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych delegację ustawową, rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161, poz. 1106 ze zm.), w którym zawarty został zamknięty katalog przychodów nie stanowiących podstawy wymiaru składek.

Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie stanowi zaś wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.

W tym miejscu wypada podkreślić, iż cytowany przepis, jak każda norma prawna z zakresu ubezpieczeń społecznych, musi być wykładany ściśle, co oznacza w zasadzie prymat dyrektyw wykładni językowej w odniesieniu do pozostałych metod wykładni, w tym wykładni systemowej i wykładni historycznej lub celowościowej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008r., I UZP 6/08, OSNAPiUS 2009, nr 9-10, poz. 120 i orzecznictwo tam powołane).

Interpretacja powołanego wyżej przepisu, przy zachowaniu wykładni językowej, także zdaniem Sądu Apelacyjnego, prowadzi do wyprowadzonego również przez Sąd I instancji prawidłowego wniosku, iż w przypadku będącego przedmiotem sporu dodatku szkoleniowego warunkiem jego wyłączenia z podstawy wymiaru składek pracowników, a przy uwzględnieniu poglądu prezentowanego przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 16 lutego 2010r. (P 16/09, OTK-A 2010, nr 2, poz. 12) – także osób wykonujących pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia, jest przyznanie tego dodatku w oparciu o odrębne przepisy, przez które należy rozumieć akty prawne należące do źródeł powszechnie obowiązującego prawa, wymienione w art. 87 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, swoim zakresem z całą pewnością nie obejmujące obowiązujących u odwołującej przepisów zakładowych regulujących zasady wynagradzania jej pracowników.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela bowiem stanowisko Sądu Okręgowego, iż jakkolwiek tego rodzaju regulacja stanowi źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 kp, jednocześnie wykracza poza ramy użytego we wspomnianym przepisie § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pojęcia „odrębnych przepisów”, co w konsekwencji prowadzi do stwierdzenia, iż wypłacany zainteresowanym w oparciu o § 3 regulaminu wynagradzania z dnia 31 maja 2007r. przedmiotowy dodatek szkoleniowy, nie stanowiąc świadczenia, które swoim charakterem odpowiada któremukolwiek ze świadczeń przewidzianych przepisami szczegółowo omówionego przez Sąd Okręgowy – obowiązującego w spornym okresie – rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz. U. nr 103, poz. 472 ze zm.), podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne zainteresowanych, jako przychód ze stosunku pracy oraz z tytułu umowy o świadczenie usług. Zwłaszcza, iż przedmiotowy dodatek szkoleniowy nie odpowiada także korzyściom materialnym wynikającym z układów pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, a polegającym na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług oraz korzystaniu z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji – nie stanowiących podstawy wymiaru składek w oparciu o § 2 ust. 1 pkt 26 powołanego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Nie sposób także nie zwrócić uwagi, iż przytoczony wyżej obowiązujący u odwołującej regulamin wynagradzania w z dnia 31 maja 2007r. w § 3 przewiduje dodatek szkoleniowy przysługujący jedynie pracownikom, z wyłączeniem osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia. O ile bowiem z jego § 1 – dotyczącego ekwiwalentu miesięcznego za reperację i pranie odzieży roboczej oraz serwis i bieżącą konserwację osobistych narządzi – jednoznacznie wynika, iż dotyczy każdego pracownika, po okresie próbnym, zatrudnionego na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia, o tyle w § 3 posłużono się wyłącznie pojęciem pracownika, dodatkowo wskazując, iż dodatek szkoleniowy nie jest wypłacany w okresie wypowiedzenia umowy o pracę.

Gdyby zatem przyjąć, iż ów dodatek istotnie podlega wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne, wyłączenie to mogłoby dotyczyć wyłącznie zainteresowanych zatrudnionych u odwołującej w oparciu o umowy o pracę. Jednak i w tym przypadku, biorąc pod uwagę okoliczność, iż skarżąca w żaden sposób nie weryfikowała, czy uprawnieni wykorzystują otrzymywany dodatek zgodnie z jego przeznaczeniem, uznać należałoby, iż poprzez nazwanie wypłacanego na ich rzecz przez pracodawcę świadczenia „dodatkiem szkoleniowym”, w istocie płatnik składek zmierzał do obejścia przepisów odnoszących się do ustalania podstawy wymiaru składek, co również z tej przyczyny czyni żądanie odwołującej w omawianym zakresie niedopuszczalnym.

Odmiennej ocenie, zdaniem Sądu Apelacyjnego, podlega natomiast jej roszczenie w przedmiocie wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne wypłacanych zainteresowanym, jako osobom zatrudnionym na podstawie umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia, kosztów związanych z wykonywaniem tychże umów.

Jak słusznie bowiem wskazywała skarżąca w odwołaniach od kontrolowanych w sprawie decyzji organu rentowego, zgodnie z treścią art. 742 kc, dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi; powinien również zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym celu zaciągnął w imieniu własnym.

Zwrot wydatków związanych z wykonaniem zlecenia (tu umowy o świadczenie usług) nie stanowi zatem wynagrodzenia za wykonanie umowy, służąc wyłącznie odzyskaniu przez wykonującego umowę wydatków w związku z tym poniesionych, a skoro tak, równocześnie nie jest przychodem w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, wbrew odmiennemu stanowisku Sądu I instancji -nie podlegając tym samym uwzględnieniu w podstawie wymiaru składek.

Zauważyć przy tym należy, iż organ rentowy nie kwestionował wysokości kwot wypłaconych zainteresowanym przez odwołującą tytułem zwrotu kosztów związanych z wykonywaniem umów o świadczenie usług.

Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Apelacyjny zmienił częściowo zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go decyzje organu rentowego orzekając na mocy art. 386 § 1 kpc jak w pkt 1 wyroku, oddalając dalej idącą apelację odwołującej w oparciu o art. 385 kpc jako bezzasadną stosownie do pkt 2 wyroku.

O kosztach rozstrzygnięto po myśli art. 100 kpc.

źródło: http://www.katowice.sa.gov.pl/