Wyrok Sądu Najwyższego z 9-12-2008 r. – I UK 138/08

Umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem lub kontrakt menedżerski a podleganie ubezpieczeniom społecznym

UZASADNIENIE

Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z 6 lutego 2008 r. oddalił apelację Spółki z o.o. G. w B. od wyroku Sądu Okręgowego z 25 października 2007 r., oddalającego jej odwołanie od decyzji pozwanego organu rentowego z 7 grudnia 2006 r.,stwierdzającej, że Franciszek S. – który jest zainteresowanym w sprawie – podlega od1 stycznia 2004 r. obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, z tytułu umowy zlecenia – kontraktu menedżerskiego łączącego go z tąSpółką, a podstawę składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne stanowią kwotywymienione w decyzji. W niespornym stanie sprawy zainteresowany zawarł z odwołującą się Spółką 2 stycznia 2004 r. kontrakt menedżerski na zarządzanie przedsiębiorstwem (spółką) i został przez Spółkę zgłoszony jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego. Pozwany przyjął, że podstawę jego ubezpieczenia stanowił przepis oubezpieczeniu społecznym osób wykonujących zlecenie (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – dalej jako ustawasystemowa). Spółka i zainteresowany przyjmowali, że zarządzanie (kontrakt menedżerski) wykonywane było przez zainteresowanego w ramach prowadzonej przezniego działalności gospodarczej i wobec tego, że jest emerytem (wojskowym), to niepodlegał z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom. Zainteresowany podał, żeprowadzi działalność gospodarczą w zakresie doradztwa, zarządzania i usług. Wramach tej działalności wykonuje umowę o zarządzenie przedsiębiorstwem zawartąze Spółką G. Przed Sądem Okręgowym dodał, że dla tej Spółki, na podstawie innejumowy zawartej w 2005 r., świadczy jeszcze inne usługi w zakresie doradztwa gospodarczego, za co otrzymuje wynagrodzenie. Wskazał też, że przedmiot jego działalności gospodarczej obejmuje nadto wynajmowanie pomieszczeń własnych różnympodmiotom oraz zarządzanie przedsiębiorstwami.

Sąd Okręgowy decyzję pozwanego uznał za prawidłową. W szczególności stwierdził, że do kontraktu menedżerskiego oraz umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem stosuje się przepisy o zleceniu i stąd z takiego tytułu zainteresowany podlegaubezpieczeniom. Jest to umowa wykonywana osobiście i nie może być traktowanajako umowa wykonywana w ramach działalności pozarolniczej, nawet gdy wpis doewidencji działalności gospodarczej dotyczy zarządzania przedsiębiorstwem. Obowiązku ubezpieczenia nie wyłączała emerytura zainteresowanego, gdyż zgodnie zart. 9 ust. 4a ustawy systemowej osoba wykonująca pracę na podstawie zlecenia,która ma ustalone prawo do emerytury, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu.

Sąd Apelacyjny podzielił argumentację pierwszej instancji o tym, że kontrakt menedżerski jest umową starannego działania (zlecenia) i nie stanowi działalnościgospodarczej zainteresowanego. Przychody z zarządzania (kontraktu) stanowiły jegodochód osobisty, a nie z działalności gospodarczej, zgodnie z art. 13 pkt 9 ustawy z26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako ustawa podatkowa). Dla menedżera, który ma wpis do ewidencji działalności gospodarczej wzakresie zarządzania i jednocześnie ma kontrakt menedżerski na zarządzanie, przychód uzyskiwany z takiej umowy jest przychodem z działalności wykonywanej osobiście, zatem dla ubezpieczenia społecznego dochody te traktowane są tak jak ze zlecenia. Nastąpił zatem zbieg tytułów do ubezpieczenia (z emeryturą), w którym zainteresowany z tytułu kontraktu menedżerskiego podlegał obowiązkowo ubezpieczeniomemerytalnemu i rentowym, a z racji prowadzenia działalności gospodarczej ubezpieczenie było dobrowolne.

W skardze kasacyjnej Spółka G. zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię: 1. art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemowej, polegającą nauznaniu, iż pojęciem „umowy”, o której mowa w tym przepisie objęte są równieżumowy o zarządzanie (kontrakty menedżerskie) zawierane przez osoby świadcząceusługi zarządzania w ramach działalności gospodarczej (w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej); 2. art. 13 pkt 2 ustawy o systemowej, polegającąna przyjęciu, iż zgodnie z dyspozycją tego przepisu umowy o zarządzanie (kontraktymenedżerskie) zawierane przez osoby świadczące usługi zarządzania w ramachdziałalności gospodarczej (w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej)powinny być traktowane jak umowy, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy; 3. art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej, wskutek przyjęcia, iż zgodnie z dyspozycją tego przepisu umowy o zarządzanie (kontrakty menedżerskie) zawierane przez osobyświadczące usługi zarządzania w ramach działalności gospodarczej (w oparciu owpis do ewidencji działalności gospodarczej) powinny być traktowane jak umowy, októrych mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej; 4. art. 9 ust. 5 ustawy systemowej, polegającą na przyjęciu, iż przepis ten dotyczy tylko emerytów prowadzącychdziałalność gospodarczą, ale bez równoczesnego osiągania przychodów z umówzlecenia – kontraktów menedżerskich, które są wyłączone z przychodów wynikających z pozarolniczej działalności gospodarczej; 5. oraz naruszenie art. 9 ust. 5ustawy systemowej, przez jego niezastosowanie w sprawie, tj. przyjęcie, iż osobamająca ustalone prawo do emerytury lub renty podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Na takiej podstawie skarżący wniósł: o uchylenie wyroku i orzeczenie, iż zainteresowany z tytułu kontraktu menedżerskiego nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, a także zdrowotnemu oraz że nie są należne składki na fundusz pracy i gwarantowanych świadczeń pracowniczychi skarżąca nie jest zobowiązana do złożenia dokumentów ubezpieczeniowych zaokres wskazany w decyzji pozwanego z 7 grudnia 2006 r.; ewentualnie o uchyleniewyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna jest zasadna. Obie ustawy, z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych i z 13 października 1991 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zajmują się odrębnymi przedmiotami regulacji. Wspólną podstawą dozastosowania ich w tej sprawie jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Działalność ta stanowi podstawę podlegania ubezpieczeniom społecznym az drugiej strony dochód osoby fizycznej podlega ustawie o podatku dochodowym odosób fizycznych (ustawie podatkowej). Nie określa ona jednak co stanowi podstawępodlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, gdyż samodzielnie regulujeto ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa systemowa).

Zasadniczą podstawą decyzji pozwanego i rozstrzygnięć Sądów obu instancji jest art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej. Nie jest uprawnione wnioskowanie, że wprowadzenie do tej ustawy od 1 stycznia 2004 r. tego przepisu – stanowiącego, iż za przychody z działalności wykonywanej osobiście, uważa się przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lubumów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranychw ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej -uprawnia do przyjęcia podstawy ubezpieczenia społecznego z art. 6 ust. 1 pkt 4ustawy systemowej, czyli dotyczącej osób wykonujących pracę na podstawie umowyzlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Przepis art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej nie ingeruje w ustrojowe podstawy działalności gospodarczej, a dotyczy wyłącznie opodatkowania i taka tylko jest przedmiotowa granica jego regulacji (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 19 lipca 2007 r., K 11/06). Za przychody z działalności wykonywanej osobiście ustawodawca uznał przychody uzyskane na podstawiewskazanych w nim umów (umów menedżerskich), w tym przychody z tego rodzajuumów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej. Jeżeli więc nawet założyć, że przepis ten miałby mieć znaczeniedecydujące, to wynika z niego wniosek przeciwny od przyjętego w zaskarżonymrozstrzygnięciu, gdyż sam literalnie stwierdza, że umowy menedżerskie mogą byćzawierane w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej (verba legis – „w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramachprowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej”).

Prowadzi to do rozważenia podstawy ubezpieczeń społecznych wskazywanej przez skarżącą, gdyż zainteresowanemu nie ogranicza się prowadzenia działalnościgospodarczej, jednak ujmuje się z niej umowy menedżerskie i traktuje je odrębnie odtej działalności, jako samodzielną podstawę ubezpieczenia. Zgodnie z art. 6 ust. 1pkt 5 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowympodlega osoba fizyczna prowadząca pozarolniczą działalność, którą – zgodnie z art. 8ust. 6 pkt 1 tej ustawy – jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisówszczególnych. Wskazano wyżej, że działalność gospodarcza stanowi podstawę dostosowania ustawy systemowej i podatkowej, lecz nie odwrotnie. Wynika to z przyjęcia w Konstytucji wolności działalności gospodarczej (art. 20), podlegającej ograniczeniom ustanowionym tylko w ustawie i tylko gdy są konieczne z określonych w niejprzyczyn, które jednak nie mogą naruszać istoty tej wolności (art. 31). Ustawy odziałalności gospodarczej właściwe dla spornego okresu (z 19 listopada 1999 r.Prawo działalności gospodarczej i kolejna z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalnościgospodarczej) nie wskazują, iżby umowy menedżerskie były wyłączone z działalności gospodarczej. Przeciwnie działalność gospodarcza dozwolona jest każdemu i narównych prawach. Nie jest więc już oparta na reglamentacji, lecz tylko na jej ewidencji (art. 7 i art. 14 wskazanych ustaw o działalności gospodarczej). W szczególnościwięc przy braku definicji na czym ma polegać usługowa działalność gospodarcza niemożna wprowadzać ograniczenia, które nie wynika z ustawy. Pojęcie gospodarczejdziałalności usługowej nie pozwala też przyjąć, że stałe wykonywanie rodzajowojednej umowy (usługi) i dla jednego podmiotu nie może być działalnością gospodarczą. Brak jest też podstaw do ingerowania w sposób prowadzenia i wykonywania tejdziałalności, w szczególności do stwierdzenia, że umowy menedżerskie mają byćwykonywane tylko osobiście i wówczas wobec tego nie stanowią prowadzenia działalności gospodarczej.

W zaskarżonym wyroku (a wcześniej w decyzji) z przepisu art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej wyprowadzono zatem nieuprawnione wnioski i skarżący zasadnie tokwestionuje, gdyż chodzi w nim jedynie o kwalifikację przychodu z tej działalności,jako przychodu z działalności wykonywanej osobiście dla celów podatkowych.

W sprawie należało więc oddzielić opodatkowanie od podstawy ubezpieczeń społecznych. Kwalifikacja ustawodawcy, że przychód z umów menedżerskich stanowi przychód z działalności wykonywanej osobiście nie znosiła podstawy ubezpieczeń społecznych, które była działalność gospodarcza zainteresowanego, w ramachktórej zawarł i realizował umowy menedżerskie.

Ubezpieczenie społeczne jest pochodne od działalności (zatrudnienia) wybranej przez ubezpieczonego. Zainteresowany wybrał działalność gospodarczą i podstawy tej w istocie się nie podważa, jedynie wydziela się z niej umowy menedżerskie, co w oparciu o przepis art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej nie było zasadne. Jeżeli SądApelacyjny rozważał dalej tę kwestię, to nie można nie zgodzić się ze stwierdzeniem,że kontrakty menedżerskie czy umowy o zarządzanie bliskie są konstrukcji umowyzlecenia, ze względu na zobowiązanie do starannego działania (zarządzania), w którym ryzyko braku efektu może obciążać zatrudniającego (zleceniodawcę). Nie oznacza to jednak wyłączenia ustawowych cech działalności gospodarczej, gdy przedsiębiorca przyjmuje, że w ramach własnej działalności gospodarczej będzie realizowałtakie usługi. Realizacja w ramach działalności gospodarczej umów o świadczenieusług, do których stosuje się przepisy o zleceniu, nie znosi ryzyka prowadzącegotaką działalność przez to, że wykonywana przez niego umowa menedżerska możebyć wykonywana – tak jak zlecenie – na ryzyko zatrudniającego. Reguła ta nie miałaby zastosowania, gdyby sam zainteresowany zawierał i realizował umowę o usługęjako zlecenie poza swoją działalnością gospodarczą.

W sprawie nie kwestionowano też, iżby zainteresowany nie prowadził działalności gospodarczej. Ustalono, co jest wiążące (art. 398¹³ § 2 k.p.c.), że zainteresowany zgłosił do ewidencji między innymi taki przedmiot działalności gospodarczej jak usługi w zakresie zarządzania przedsiębiorstwami, doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania. Z przedmiotu działalności zainteresowanego wynika, że jego wolą była realizacja tych umów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i tak też określał ją w umowach o zarządzanie Spółką G. Umowymenedżerskie nie były wyłącznym przedmiotem jego faktycznej działalności bowiemwykonywał jeszcze stałe doradztwo i wynajmował pomieszczenia. W umowach zeSpółką G. zainteresowany określany był jako przedsiębiorca (podmiot) prowadzącydziałalność gospodarczą, a nie jako osoba jej niprowadząca i realizująca te kontraktypoza prowadzoną działalnością gospodarczą. W sprawie nie można było uznać, żenie prowadził działalności gospodarczej oraz że umowy menedżerskie były z niejwyłączone. Nie wskazano podstawy prawnej do takiego wyłączenia (art. 13 pkt 9ustawy podatkowej jej nie stanowił). Pozwany nie twierdził też, że umowa o zarządzanie czy kontrakty menedżerskie nie mogą być realizowane w ramach działalnościgospodarczej, tyle tylko, że wyłączenie ich jako samodzielnych umów i podstawy doubezpieczenia miało wynikać z art. 13 pkt 9 ustawy podatkowej, co jak wskazano niebyło zasadne, gdyż kwalifikacja dochodów z tych umów jako dochodów osobistych anie z działalności gospodarczej, została podjęta przez ustawodawcę i miała znaczenie tylko w sferze podatkowej. Ustawodawca nie wyłączył jednak z działalności gospodarczej umów menedżerskich (zarządzania przedsiębiorstwem spółki).

Nie do zaakceptowania było również stanowisko, że zainteresowany miałby tytuły ubezpieczenia z obu podstaw, czyli, że zachodziłby zbieg tytułów ubezpieczenia z działalności pozarolniczej i na podstawie kontraktu menedżerskiego. Taki zbiegbyłby wbrew logice ustawy systemowej, która odrębnie (wyłącznie) stawia obie podstawy ubezpieczenia. Wcale przy tym nie zakazuje, bo nie jest to jej rola, lecz ustawustrojowych o działalności gospodarczej, aby przedsiębiorca (podmiot prowadzącydziałalność gospodarczą) mógł w ramach pozarolniczej działalności usługowejświadczyć, nawet osobiście, usługi na podstawie umów menedżerskich. Ustawa osystemie ubezpieczeń społecznych nie wymienia kontraktu menedżerskiego (umowyo zarządzanie) jako odrębnej (samodzielnej) podstawy ubezpieczenia. Rozstrzygnięcie sprawy sprowadza się zatem do stwierdzenia, że umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem (spółką) lub kontrakt menedżerski ujęte w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych jako źródła przychodu z działalności wykonywanej osobiścienie stanowią samodzielnej podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 6ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, jeżeli są realizowane w ramach prowadzonej przezprzedsiębiorcę (podatnika) pozarolniczej działalności gospodarczej.

Z tych motywów Sąd Najwyższy przyjął, że zainteresowany miał podstawę do ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, którąobejmował również umowy menedżerskie, czyli z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej. Skoro miał już ustalone prawo do emerytury to zgodnie z art. 9 ust. 5 tej ustawyubezpieczenie społeczne było dobrowolne.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 398¹⁵ k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c.

źródło: http://www.sn.pl/orzecznictwo/